نهنگ آبی با نام علمی Balaenoptera musculus بزرگترین حیوان روی سیاره زمین محسوب می شود. پنچ زیرگونه شناخته شده از نهنگ آبی وجود دارند که شامل نهنگ آبی شمالی، نهنگ آبی قطب جنوب (بزرگترین گونه)، نهنگ آبی اقیانوس هند شمالی، نهنگ آبی کوتوله، و نهنگ آبی شیلیایی می شوند. نهنگ آبی را می توان در تمام اقیانوس های اصلی به جز قطب شمال یافت.
نهنگ های آبی به طور معمول دور از ساحل یافت می شوند و برای تولید مثل و تغذیه مهاجرت های فصلی انجام می دهند. با این وجود، آنها بیشتر در خلیج کالیفرنیا در مکزیک، در امتداد ساحل کالیفرنیا، در خلیج سنت لارنس در کانادا و دور از سریلانکا دیده می شوند.
امروزه، تنها کسری از تعداد نهنگ های آبی که زمانی در دریاها حضور داشتند، باقی مانده اند. این به دلیل شکار نهنگ ها توسط انسان برای استفاده از چربی این حیوان، جراحات ناشی از وسایل ماهیگیری تجاری و اختلال ناشی از کشتیرانی رخ داده است. نهنگ آبی از سال ۱۹۶۶ به عنوان حیوانی محافظت شده در برابر شکار اعلام شد و به نظر می رسد جمعیت برخی گونه های آن به آرامی در حال افزایش است.
نهنگ آبی هنوز در فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد و زیرگونه قطب جنوب به عنوان در معرض خطر انقراض فهرست شده است..
در ادامه چند حقیقت شگفت انگیز درباره بزرگترین حیوان روی سیاره زمین ارائه شده است.
نهنگ آبی بزرگ ترین حیوانیست که تاکنون روی سیاره زمین زندگی کرده است
و بله این شامل دایناسورها نیز می شود. بزرگترین نهنگ آبی که تاکنون ثبت شده حدود ۲۰۰ تن وزن و ۳۳ متر طول داشته است. همانگونه که انتظار دارید، اندام های این حیوان نیز عظیم هستند و به عنوان نمونه، سرخرگ های نهنگ آبی به اندازه ای بزرگ است که یک کودک می تواند در آن بخزد.
قلب نهنگ آبی به اندازه یک خودرو کوچک است، اما وزن بسیار کمتری حدود ۴۰۰ پوند (۱۸۱ کیلوگرم) دارد. زبان این حیوان می تواند هم وزن یک فیل باشد. با این وجود، مغز نهنگ آبی بسیار کوچک‌تر است و حدود ۱۲ پوند (۵٫۵ کیلوگرم) وزن دارد، اگرچه همچنان یکی از بزرگترین مغزها در دنیای حیوانات را به خود اختصاص داده است.
نهنگ آبی یک نهنگ بالن است
این بدان معنی است که نهنگ های آبی به جای دندان دارای صفحاتی از جنس ماده ای به نام بالن یا بالین (baleen) هستند. بالن از جنس کراتین است. نهنگ های بالن از کریل ، سخت‌پوستان آبزی شبیه میگو، تغذیه می کنند. در فصل اوج تغذیه، یک نهنگ آبی ممکن است روزانه تا ۴۰ میلیون یا حدود ۸۰۰۰ پوند (۳۶۲۹ کیلوگرم) کریل مصرف کند.
نهنگ ها غذای خود را با وارد کردن حجم زیادی از آب به دهان کسب می کنند. پس از ورود آب، زبان عظیم نهنگ آن را از طریق صفحات بالن که روی هم قرار گرفته اند خارج می کند و کریل ها در پشت آنها باقی مانده تا بلعیده شوند.
همانند همه نهنگ ها، نهنگ آبی از یک پستاندار خشکی زی چهارپا که حدود ۴۸ میلیون سال پیش زندگی می کرد، تکامل یافته است
جد باستانی آنها به نام پاکیستوس (Pakicetus) یا پاک‌نهنگ تنها حدود ۱٫۸ متر طول داشت. پس از ورود به اقیانوس ها، نهنگ های دندان‌دار تغذیه فیلترشده را تکامل داده و به واسطه فراوانی غذا و سازگاری با آن، بزرگ‌تر شدند. این فرآیند پس از افزایش سطح آب اقیانوس ها که حدود پنج میلیون سال پیش رخ داد و به فراوانی قابل توجه کریل منتج شد، شتاب گرفت.
اندازه عظیم نهنگ آبی ممکن است در نتیجه تخصص آنها در تغذیه لانژ (lunge feeding) – تکامل دهان ها و بدن های بزرگی که آنها را قادر می سازد کریل بیشتری نسبت به گونه های دیگر شکار کنند – باشد.
نهنگ آبی ظرفیت ریه شگفت انگیزی دارد
ریه های نهنگ آبی حدود ۵۰۰۰ لیتر هوا را در خود نگه می دارد که در مقام مقایسه، ریه های انسان توانایی نگه داشتن ۶ لیتر هوا را دارند. سرعت بازدم نهنگ آبی می تواند به ۶۰۰ کیلومتر بر ساعت برسد. نهنگ ها می توانند تا یک ساعت زیر آب بمانند که به دلیل توانایی آنها در ذخیره اکسیژن در گلبول های قرمز خون است.
نهنگ های آبی از پر سرو صداترین حیوانات روی سیاره زمین هستند
آواگری نهنگ های آبی شامل یک سری پالس ها و صداهایی مانند ناله و زاری است. این صداها برای شنیدن انسان بسیار پایین هستند زیرا نهنگ ها می توانند با فرکانس فقط ۱۴ هرتز با هم ارتباط داشته باشند.
از آنجایی که صداهای با فرکانس پایین با پراکندگی و اعوجاج کمتر حرکت می کنند، تصور می شود که نهنگ های آبی می توانند از فواصل بسیار دور – حتی تا ۱۰۰۰ مایل (۱۶۰۹ کیلومتر) – با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
در اعماق آب، نهنگ ها همچنین می توانند از این صداها مانند سونار استفاده کرده و با گوش دادن به پژواک آنها که از فلات های قاره، کوه های دریایی و خطوط ساحلی باز می گردند، نقشه ای ذهنی از اقیانوس ایجاد و از آن برای حرکت و مسیریابی در اعماق تاریک آب استفاده کنند.
نهنگ های آبی سریع رشد می کنند و عمری طولانی دارند
دوره بارداری نهنگ های آبی حدود یک سال است و نوزاد آن با وزنی بالغ بر ۳ تن و درازای حدود ۲۵ فوت (۷٫۶ متر) متولد می شوند که آنها را از بدو تولد بین بزرگترین حیوانات جهان قرار می دهد. نوزاد نهنگ برای حدود هشت ماه تا یک سال از شیر مادر تغذیه می کند و طی این مدت روزانه حدود ۲۰۰ پوند (۹۱ کیلوگرم) وزن اضافه می کند. شیر نهنگ بسیار غلیظ و حاوی ۳۰ تا ۴۰ درصد چربی است.
نهنگ های آبی همچنین از طول عمر بالایی برخوردار هستند. پژوهشگران با شمارش لایه های گوش‌گیر جرم‌مانند در نهنگ های مرده سن آنها را اندازه گیری می کنند. پیرترین نهنگی که با استفاده از این روش پیدا شد، ۱۱۰ سال داشت و میانگین عمر نهنگ آبی حدود ۸۰ تا ۹۰ سال تصور می شود.
نهنگ های آبی از بالای سر خود تنفس می کنند
نهنگ های آبی همانند دیگر آب‌بازسانان از طریق دهان یا بینی جلوی صورت خود تنفس نکرده، بلکه این کار را از طریق سوراخی که بالای سرشان قرار دارد، انجام می دهند. در حقیقت، نهنگ های آبی دارای دو سوراخ هستند. محل سوراخ های تنفسی به آنها اجازه تنفس در شرایطی که فقط قسمت بالای سر آنها خارج از آب قرار می گیرد را می دهد. پس از هر نفس، ماهیچه هایی قدرتمند سوراخ را محکم بسته تا آب وارد ریه های نهنگ نشود.
نهنگ های آبی می توانند نهنگ های دیگر را از هم تشخیص دهند
هر نهنگ آبی دارای یک علامت منحصر به فرد است که آن را از نهنگ های آبی دیگر متمایز می کند. در حقیقت، علائم پوستی هر نهنگ آبی منحصر به فرد است و تا حدی می توان آن را شبیه به اثر انگشت دانست.
پژوهشگران از این علامت ها برای شناسایی هر نهنگ و کسب اطلاعات بیشتر در مورد بوم‌شناسی، جمعیت، طول عمر و مسیرهای مهاجرتشان استفاده می کنند.
نهنگ های آبی به نوعی در حالت بیداری می خوابند
همانند دیگر پستانداران دریایی، نهنگ های آبی تمام عمر خود را در آب می گذرانند. پس چگونه بدون این که غرق شوند، می خوابند؟ پژوهشگران دریافته اند که نهنگ ها از راهبردهای مختلفی برای این کار استفاده می کنند.
در نخستین هفته های زندگی، نوزاد نهنگ فاقد چربی بدن است که اجازه می دهد به راحتی شناور شود. در عین حال، آنها به خواب فراوان نیاز دارند. برای خوابیدن و استراحت، نهنگ جوان در جریان های پس‌رو مادر خود باقی مانده و به سمت آن کشیده می شود. به این شنای تابع (Echelon Swimming) می گویند. در این مدت، مادر نمی تواند شنا را متوقف کند زیرا این کار موجب غرق شدن فرزندش می شود.
برای استراحت، نهنگ های مادر و نهنگ های بالغ دیگر از راهبرد متفاوتی استفاده می کنند. نهنگ ها تنفس آگاهانه دارند، یعنی آنها باید آگاهانه برای تنفس خود تصمیم بگیرند. هنگامی که خواب هستند، نهنگ های آبی نیمی از مغز خود را غیرفعال می کنند. نیمه بیدار رفتن به سطح آب و تنفس را یادآوری می کند و چشمی که به این نیمه مرتبط است نیز برای بررسی خطر باز باقی می ماند.
انسان ها شکارچیان اصلی نهنگ ها هستند
تنها شکارچی طبیعی شناخته شده نهنگ های آبی، نهنگ قاتل است. اما از قرن نوزدهم، شکارچی اصلی نهنگ های آبی انسان بوده است. همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد، نهنگ ها به ویژه در اوایل قرن بیستم به طور گسترده برای چربی خود شکار می شدند. تنها در بازه زمانی ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۱ حدود ۳۰ هزار نهنگ شکار شدند.
اگرچه از سال ۱۹۶۶ نهنگ ها در برابر شکار مورد محافظت قرار گرفتند، اما نقش انسان در از بین رفتن جمعیت نهنگ های آبی به نظر نمی رسد پایان یافته باشد. اگرچه گزارش ها درباره گرفتار شدن در ابزارهای ماهیگیری تجاری نادر هستند، نهنگ های آبی بسیاری دارای جای زخم ناشی از تعامل با ابزار ماهیگیری مشاهده شده اند.
برداشت تجاری کریل که منبع غذایی اصلی نهنگ ها محسوب می شود، و آثار تغییرات آب و هوایی نیز بر تعداد نهنگ های آبی تاثیر می گذارند. برخورد با کشتی ها خطر دیگری است که زندگی نهنگ های آبی را تهدید می کند. سر و صدای کشتی ها نیز تصور می شود می تواند در برخی سیگنال های نهنگ ها تداخل ایجاد کرده و شاید بر توانایی مسیریابی و جفت‌یابی آنها تاثیرگذار باشد.
خبر خوب این است که به نظر می رسد برخی از جمعیت های نهنگ آبی با نرخ سالانه بالغ بر ۷ درصد در حال احیا هستند. با مقداری شانس، شاید حتی بتوانیم این موجودات شگفت انگیز را از فهرست گونه های در معرض خطر انقراض خارج کنیم.
