امام محمد باقر صلوات الله علیه پنجمین امام و وصی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم است. ایشان از طرف پدرشان امام سجاد و از طرف مادرشان حضرت فاطمه دختر امام حسن مجتبی از نسل هر دو نوه پیامبر، امام حسن و امام حسین علیهم السلام هستند. بنابراین از امام پنجم تا امام دوازدهم همگی فرزندان امام حسن و امام حسین علیهم السلام محسوب می شوند. کنیه ایشان «ابو جعفر» علیه السلام است. ایشان در واقعه عاشورا حضور داشتند و حدود پنج ساله بودند.
زندگی امام محمد باقر علیه السلام مصادف با حکومت ده تن از خلفای اموی به نام‌های معاویه، یزید بن معاویه، معاویه بن یزید، مروان بن حکم، عبدالملک بن مروان، ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک علیهم لعنه الله بود.
امام محمد باقر در سال‌های آخر عمر معاویه، مصادف با زمانی که معاویه می‌کوشید برای فرزندش، یزید بیعت بگیرد، در مدینه به‌دنیا آمد.
در زمان حکومتِ عمر بن عبدالعزیز که دوران برداشته شدنِ فشارها از روی شیعیان و بازگرداندن فدک به اهل بیت علیهم السلام بود، در واقع زمان شروعِ جدی تدریس امام باقر علیه السلام و مکتوب شدن احادیث است. اغلب احادیث شیعیان از صادقین یعنی امام محمدباقر و امام جعفر صادق علیهما السلام است.
در حکومت هشام بن عبدالملک، هشام با مشاهده اعتقاد و دلبستگی مردم به امام باقر علیه السلام به عنوان وصی پیامبر و جایگاه علمی و وارستگی شخصیتی ایشان، اقبال علویان، برخی صحابه و تابعین و نَسب امام با رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم احساس خطر کرد. این درحالی بود که عباسیان نیز داعیه حکومت داشتند و حمایت امام از ایشان می توانست تیر خلاص به حکومت تضعیف شده امویان باشد بنابراین هُشام بنابر عدوات همیشگی آل ابی سفیان علیهم لعنه الله و جمع بندی ذهنی شرایط تصمیم گرفت؛ امام محمد باقر و فرزندشان حضرت جعفر صادق علیماالسلام را به دمشق احضار کند.
هُشام مهمانی بزرگی ترتیب داد و امام محمد باقر علیه السلام را وادار به شرکت در مسابقه تیراندازی کرد او سعی داشت امام علیه السلام را تحقیر کند تا مهارت امام حاضران را حیرت زده کرد تا جایی که برخی کار امام علیه السلام را برخاسته از امامت ایشان و کرامت تلقی کردند.
قیام زید فرزند امام سجاد علیه السلام در همین دوران شکل گرفت و منجر به تشکیل فرقه زیدیه شد، این قیام بدون اجازه امام علیه السلام صورت گرفت و به شکست و کشته شدنِ زید ختم شد. اما زیدیه، به‌عنوان یکی از فرقه‌های شیعه، همچنان باقی ماند.
سرانجام هُشام لعنه الله علیه امام محمد باقر صلوات الله علیه را در سال ۱۱۴ هجری قمری با زهر شهید کرد. بدن امام علیه السلام در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
باقرالعلوم
لقبِ باقر از «باقرالعلوم» به‌معنای «شکافنده علم» گرفته شده‌است. به‌عقیده ابن خَلدون، مورخ و جامعه شناس اهل سنت، وی لقبِ باقر را به‌خاطر فراوانیِ دانش ایشان می داند. دکتر ایتان کُلبِرگ در مقاله‌ای در دانشنامه اسلام، دو معنی برای باقر مطرح می‌کند: «کسی که علم را می‌شکافد» و «کسی که علمِ فراوان دارد».
