آثار و ابنیه تاریخی در استان زنجان هستند که پسوند«ترین‌ها»به آنها افزوده می‌شود که بازار زنجان از جمله این آثار ارزشمند تاریخی است که به عنوان طولانی ترین بازار سرپوشیده ایران نامید می شود.

استان زنجان را باید استان ترین ها معرفی کرد چرا که،قدیمی ترین بناها، شگفت انگیزترین آثار تاریخی و طولانی ترین بناها و بنای تاریخی در بازار زنجان است و این بازار به طولانی ترین بازار ایران مشهور است.

مجموعه تاریخی بازار زنجان در قلب بافت قدیمی که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق، دروازه جنوبی شهر بود قرار دارد. این بازار که طویل ترین بازار ایران محسوب می شود از سوی غرب و شرق گسترده شده بدین لحاظ بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است.

طبق اسناد و متون تاریخی ساخت آن در سال ۱۲۰۵ هجری قمری در دوران حکومت آقامحمد خان قاجار آغاز شد و به سال ۱۲۱۳ هجری قمری مقارن با حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان پذیرفت و در دوره های بعد نیز بر بنای بازار افزوده و چندین سرا، مسجد و گرمابه در آن احداث شد.

مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قیصریه، بازار بزازها و راسته های حجت الاسلام، امامزاده و عبدالعلی بیک است، این مجموعه از نظر تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی وابسته، بسیار غنی بوده و مهمترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر محسوب می شود.بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته از جمله راسته زرگرها، کفاش ها، بزازها و سراج ها تقسیم می شود.

از کاروانسراهای جالب این مجموعه که نقش مؤثری در عرضه کالاها ایفا کرده، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را می توان نام برد که به احتمال زیاد در سال ۱۳۰۰ ه. ق تکمیل شده است.

گستردگی جغرافیایی بازار، تنوع راسته ها، سراها و کاروانسراهای درون شهری که هرکدام به نامی و به فعالیتی اختصاص یافته و وجود مساجد فراوان، گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی و هنری در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم بوده؛ به ویژه در کاربرد تکنیک های معماری، سبک ها و شیوه های تزئینی دوران قاجار که در راسته ها، حجره ها، چهار سوق ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری و گرمابه ها به زیباترین شکل و شیوه اجرا شده است.

اوج این سبک های معماری و شیوه ها و نوآوریهای تزئینی در اجزا و ارکان مساجد خاصه مسجد جامع به ظهور رسیده و این مجموعه را در طول تاریخ به یکی از یادمانهای ارزشمند و زیبای هنری و معماری دوران قاجار تبدیل کرده است.این مجموعه در فهرست آثار ملی کشور به شماره ۴۴۴.۱.۱۴/۶.۱۳۷۴ به ثبت رسیده است.

بازار زنجان در جریان رشد خود با گسترش راسته ها، سراها، میادین، تیمچه ها، بازارها، دالانها، مساجد، حمام ها، تکیه ها و سایر عناصر توسعه می یابد تا جایی که امروزه با حدود یک هزار باب مغازه و در حدود ۵۰ نوع مشاغل مختلف، نقش مهمی در سطح شهر و منطقه دارد.

راسته اصلی بازار زنجان از خیابان سعدی شروع شده و پس از قطع آن توسط خیابان فردوسی، در خیابان اصغریه به پایان می رسد و در حدود یک کیلومتر درازا دارد.در بدو شروع بازار از سمت شرق، دو راسته به موازات یکدیگر شکل می گیرد که هر یک به سراهای مختلفی مرتبط می شود و به نام راسته امامزاده و راسته عبدالعلی بیک معروف است.

راسته های فرعی

تنوع مشاغل و گردش در جهت استقرار صنوف همسان باعث تشکیل راسته های تخصصی و فرعی در اطراف راسته اصلی می شود که در بیشتر موارد به عرضه نوع خاصی از اجناس یا خدمات اشتغال دارند.راسته های حاج حسن، ترابی، حاج حیدر، انگورانی، صباغ ها، رستمخانی و آقا از جمله راسته های فرعی بازار زنجان محسوب می شود.مهمترین شاخه فرعی بازار، راسته حجت الاسلام است که به موازات راسته اصلی شکل گرفته و به قیصریه متصل می شود.

قیصریه

بازار قیصریه یا راسته قیصریه محل ارائه اجناس ظریف و پر بها بوده و در حال حاضر قیصریه زنجان محل فروش اجناس است.موقعیت قیصریه زنجان که از راسته های اصلی منشعب می شود و آن را به خیابان امام خمینی(ره) و سبزه میدان متصل می کند موجب تقویت این محور شده و در حال حاضر یکی از فعالترین محور های بازار است.

سراها

کاروانسراهای بازار زنجان یا به عبارت دیگر سراهای آن از ارزشمندترین عناصر تجاری و معماری این بازار به حساب می آید.سراها غالبا محل استقرار تجارتخانه ها بوده اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند.نکته مهم در مورد سراها چگونگی ارتباط آنها با راسته و نحوه حرکت در داخل آنهاست، سراهای ملک، حاج شعبان، حاج فتح الله، حاج جواد، نهالی، شاطرعلی، حاج رحمان قربانی، حاج کلبعلی، حاج شامی، بالا و پائین از جمله سراهای بازار زنجان هستند.

بازار زنجان طولانی ترین بازار سرپوشیده ایران

میادین

در حوالی دروازه های شهر کاروانسراهایی ساخته می شد که برای اتراق کاروان های تجاری یا مسافری مورد استفاده قرار می گرفت.در مجاورت این کاروانسراها در داخل یا خارج شهر میدانهایی به وجود می آمد که محل داد و ستد و مبادلات تجاری بود و وجود این میادین موجب می شد تا فروشندگان دوره گرد، روستائیان و بازرگانان بتوانند در این فضاها به خرید و فروش بپردازند؛ نزدیکی این میدان ها با کاروانسراهای عمده شهر موجب رونق و احیای آنها می شد.نحوه استقرار میادین آهنگران و میدان ورکچی ها در شرق و غرب بازار زنجان در مجاورت کاروانسراهای عمده بازار و شهر زنجان بیانگر نقش این فضاها در کالبد بازار است.

تیمچه ها

تیمچه های بازار زنجان علاوه بر خصوصیات کالبدی ویژه ای که دارد از نقاط عطف حرکت های پیاده راسته بازار به شمار می رود، به عنوان مثال تیمچه های چهار دربی در قسمت شرقی بازار، جمع کننده حرکت های ورودی بازار و هدایت کننده آن در مسیر راسته اصلی است.

اقتصاد رو به رشد و پررونق بازار فقط با حضور گردشگران امکان پذیر است

مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی استان زنجان در گفتگو با خبرنگار بازار،گفت: براساس هماهنگی‌های انجام شده بازار تاریخی زنجان از دوم فروردین تا پایان تعطیلات نوروزی برای حضور گردشگران داخلی و خارجی باز است.

اقتصاد رو به رشد و پررونق بازار فقط با حضور گردشگران امکان پذیر است و پویایی بازار شهرها متاثر از وجود گردشگران داخلی و خارجی است

سید سعید صفوی اظهار داشت: طبق هماهنگی با هیات امنای بازار مقرر شد برای خریداران در این ایام، تخفیف ویژه‌ای لحاظ کنند.

وی بیان داشت: اقتصاد رو به رشد و پررونق بازار فقط با حضور گردشگران امکان پذیر است و پویایی بازار شهرها به ویژه در ایام نوروز متاثر از وجود گردشگران داخلی و خارجی است که باید زمینه حضور آنها در این اماکن در ایام پیش رو فراهم شود.

مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان زنجان گفت: عرضه صنایع‌ دستی در راسته‌های مختلف بازار و فعالیت مغازه‌های متعدد در داخل بازار موجب جلب توجه گردشگران می‌شود.

بی شک استان زنجان دارای جاذبه های گردشگری فراوانی است و در تعطیلات عید نوروز و در تابستان گردشگران زیادی این استان را برای سفر انتخاب می کنند.