با توجه به رشد جمعیت جهانی و بحران‌هایی که دامنگیر جهان شده است کشت محصولات کشاورزی با بالاترین عملکرد و کمترین ضایعات از جمله مهم‌ترین اقدامات در این بخش محسوب می‌شود. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته جهان با استفاده از جدیدترین تکنولوژی‌های روز و فناوری‌های نوین توانسته‌اند این اهداف را عملیاتی کنند. با وجود این در کشور ما هنوز در کشت محصولات عملکرد آن‌چنان که انتظار می‌رود نیست و از آن طرف در بخش ضایعات نیز سهم قابل‌توجهی از تولیدات کشاورزی تبدیل به ضایعات می‌شود.
افزایش ضایعات با فرسوده بودن ناوگان کمباین
عطاءالله هاشمی، رئیس بنیاد ملی گندم‌کاران کشور در خصوص میزان ضایعات در حوزه گندم می‌گوید: به صورت خاص در بخش گندم ضایعات در دو مرحله رخ می‌دهد؛ یکی در مرحله تولید و دیگری در مرحله مصرف.
هاشمی افزود: در واقع ضایعات مرحله تولید گندم مربوط به برخی امراض و آفت‌هاست که موجب یکسری خسارت‌ها و از بین رفتن محصولات می‌شود البته این دسته از ضایعات بسیار نادر است و قابل اعتنا نیست. وی ادامه داد: از سوی دیگر در زمان برداشت نیز ضایعات داریم که به دلیل ریزش بالای کمباین‌هاست. دلیل آن هم این است که ناوگان کمباین کشور چندان به‌روز نیست و تا اندازه‌ای فرسوده است. بنابراین ریزش کمباین‌ها بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است.
وی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر یک درصد جزئی ضایعات هم در زمان حمل از مزرعه به سیلو، از سیلو به کارخانه و همچنین از کارخانه به جاهای دیگر داریم.
هاشمی در خصوص ضایعات بخش مصرف نیز اظهار کرد: این بخش ضایعات در واقع مربوط به نان و فرآورده‌های دیگری است که گندم مصرف می‌کنند. به اعتقاد بنده بزرگ‌ترین میزان ضایعات ما متعلق به این مرحله است؛ یعنی در خصوص گندم خبازی که برای نان مردم مصرف می‌شود به علت کیفیت پایین آردی که تولید می‌شود یا به دلیل بی‌توجهی خبازان، حداقل ۲۰درصد ضایعات در این بخش داریم. یعنی در مقطع تبدیل آرد به نان و مصرف آن بیشترین ضایعات را داریم.
ضایعات ۲۵ تا ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی
همچنین محمد‌رحیم نیازی، سخنگوی انجمن سیب‌زمینی‌کاران کشور نیز معتقد است ضایعات به طور عام بالاست؛ به‌طوری‌که گفته می‌شود بین ۲۵ تا ۳۰درصد از محصولات کشاورزی تبدیل به ضایعات می‌شود.
نیازی می‌گوید: اگرچه ممکن است در بخش زراعت، باغداری و دیگر بخش‌ها این میزان ضایعات متفاوت باشد اما به هر حال ضایعات از مزرعه تا زمان برداشت، حمل‌ونقل، عرضه به بازار، انبارداری، ماندگاری در انبار و حتی در بخش مصرف رخ می‌دهد.
وی می‌گوید: تبدیل محصولات کشاورزی به ضایعات از چند طریق به کشور خسارت می‌زند از جمله اینکه منابع آبی و خاکی، نیروی انسانی و سرمایه کشاورز به نوعی هدر می‌رود.
نیازی می‌گوید: بخشی از این ضایعات در مرحله حمل‌ونقل صورت می‌گیرد چون کلیه کامیون‌ها استاندارد نیستند و درحالی‌که برخی محصولات باید با کامیون‌های سردخانه‌دار حمل شود با کامیون عادی حمل می‌شود بنابراین در این بخش هم ضایعات بالاست. وی ادامه داد: از سوی دیگر ضایعات در حین انبارداری و همچنین در بازار داریم ضمن اینکه هزینه بزرگ‌تری که تحمیل می‌شود این است که این ضایعات در سرزمین ما دپو می‌شود و محیط‌زیست آلوده می‌شود؛ یعنی شیرآبه این ضایعات وارد آب‌های زیرزمینی و آب‌های روان می‌شود که موجب آلودگی محیطی می‌شود که باز هم باید هزینه سنگینی برای تصفیه آب و بهداشت آب پرداخته شود. بنابراین انتظار داریم مسوولان کمک کنند تا این ضایعات به کمترین میزان برسد.
این فعال بخش کشاورزی در پاسخ به این سوال که از چه طریقی می‌توان ضایعات بخش کشاورزی را به حداقل رساند، می‌گوید: بخش کشاورزی هم باید مکانیزه شود و هم اینکه سیستم‌های حمل‌ونقل درست شود و نیز سیستم‌های انبارداری و سردخانه‌ها باید کامل باشد. علاوه بر این سیستم عرضه به بازار باید اصلاح شود؛ یعنی بخش توزیع سطح شهر باید مجهز به سیستم‌های سرد‌کننده شوند تا در بخش سبزیجات و میوه به طور خاص ضایعات به حداقل برسد. بنابراین اگر از ابتدا تا انتهای زنجیره سرمایه‌گذاری شود می‌توان ضایعات را کاهش داد.
نبود الگوی کشت، ضایعات کشاورزی را تشدید می‌کند
بر اساس این گزارش بحث ضایعات محصولات کشاورزی تنها منحصر به حوزه زراعت نیست و در دیگر بخش‌ها از جمله بخش باغبانی نیز هدررفت محصولات وجود دارد. مجتبی شادلو، نایب‌رئیس اتحادیه باغداری تهران در خصوص وضعیت ضایعات در حوزه باغبانی کشور و عواملی که موجب آن می‌شود، می‌گوید: اصولا اگر کاری بدون طرح و برنامه باشد همیشه تهدیدهایی جدی در این حوزه وجود دارد؛ به این صورت که وقتی کل زنجیره ارزش تولید تعریف نشده و الگوی کشت برای آن پیش‌بینی نشده است ضایعات پیش می‌آید.
شادلو ادامه داد: در واقع در مورد محصولات کشاورزی به این صورت است که گاهی اوقات ممکن است بازار خوب باشد و واسطه‌ها، سرمایه‌گذاران، بازرگانان و… دور محصول جمع شوند و به دنبال منافع خود به محصول خاصی توجه ویژه داشته باشند. اما گاهی مواقع هم ممکن است محصولی بازار نداشته باشد که عموما در مورد محصولات کشاورزی این‌گونه است. بنابراین هیچ کس سراغ محصول نمی‌آید و محصول روی زمین می‌ماند و ضایعات بالا می‌رود. وی تصریح کرد: پس از اصلی‌ترین عوامل دخیل در ضایعات بخش کشاورزی بحث زنجیره ارزش تولید است که از مزرعه تا پایان باید معلوم باشد که چه بر سر آن بیاید، تولید آن چقدر است، چه مقدار برای مصرف بازار داخل است، چه مقدار برای صادرات است و در نهایت قیمت برای بازار داخل و صادرات چقدر باید باشد و… بنابراین اگر همه این موارد در برنامه باشد خواهیم دید که ضایعات ماک چقدر تحلیل می‌رود.
