صورت سود و زیان (Income Statement) میزان درآمدها، هزینه‌ها، و همچنین سود و زیان انتهای دوره را که حاصل فعالیت‌های عملیاتی و غیرعملیاتی هستند را گزارش می‌کند. نام دیگر صورت سود و زیان، صورت درآمد و هزینه است. صورت سود و زیان، یکی از صورت‌های مالی حسابداری است؛ اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری در مورد انواع صورت‌های مالی حسابداری به دست بیاورید مقاله صورت های مالی را از دست ندهید.

در این مقاله درباره مراحل تهیه گزارش سود و زیان در قالب صورت سود و زیان، صورت سود و زیان تلفیفی و جامع و همچنین نحوه تهیه صورت سود و زیان در نرم افزار سپیدار توضیح خواهیم داد.

صورت سود و زیاد چیست؟
صورتحساب سود و زیان بر مبنای حسابداری تعهدی تهیه می‌شود. این یعنی اینکه درآمدها زمانی در صورت سود و زیان شناسایی می‌شوند که تحقق‌یافته باشند؛ به عبارت دیگر زمانی که وجه نقد دریافت گردید درآمد هم شناسایی می‌شود. هزینه‌ها هم در گزارش سود و زیان زمانی نمایش داده می‌شوند که پرداخت شده باشند، خواه برای هزینه‌های گذشته باشد و یا هزینه‌های آتی.

همچنین در محاسبه سود و زیان، سود سهام پرداخت شده به سهامداران عادی به‌عنوان هزینه و درآمد حاصل از صدور سهام به‌ عنوان یک درآمد شناسایی نمی‌شوند. مبادلات بین مؤسسه و مالکانش به‌طور جداگانه در گزارش حقوق صاحبان سهام نمایش داده می‌شود.

صورت سود و زیان
صورتحساب سود و زیان، به‌خوبی بیانگر میزان سود یک شرکت در پایان سال مالی است و شرکت‌ها موظف‌اند در پایان سال مالی، صورت سود و زیان خود را منتشر و با گزارش سود و زیان، میزان سودآوری خود را به سهامداران اطلاع دهند. در صورت سود و زیان، مواردی مانند میزان فروش شرکت‌ها، میزان هزینه‌های آن‌ها و سایر اطلاعات با اهمیت مربوط به عملکرد شرکت قابل‌ مشاهده است. حالا که می‌دانید صورت سود و زیان چیست، باید در مورد این گزارش و نحوه محاسبه فرمول سود و زیان اطلاعات کسب کنید.

مراحل تهیه گزارش سود و زیان چیست؟
گزارش سود و زیان به دو روش یک و دو مرحله‌ای تهیه می‌شود.

تهیه صورت سود و زیان به روش یک مرحله‌ای
در صورت سود و زیان یک مرحله‌ای ابتدا کلیه درآمدها و در ادامه کلیه هزینه‌ها در زیر آن‌ها آورده می‌شود و در نهایت از تفاضل آن‌ها، سود یا زیان قبل از کسر مالیات نمایش داده می‌شود.

تهیه صورت سود و زیان به روش چند مرحله‌ای
در صورت سود و زیان چندمرحله‌ایی، ابتدا درآمدهای عملیاتی و سپس هزینه‌های عملیاتی در زیر آن‌ها آورده می‌شود سپس از تفاضل این دو سود یا زیان ناویژه به دست می‌آید. در مرحله بعد درآمدهای غیرعملیاتی و هزینه‌های غیرعملیاتی آورده می‌شود که نتیجه تفاضل این مرحله و مرحله قبل به سود و زیان قبل از کسر مالیات می‌رسیم.

فرمول سود و زیان چیست؟
در محاسبه سود و زیان در حسابداری، ابتدا درآمدها محاسبه می‌شوند و سپس هزینه‌ها از آن کسر می‌گردد. فرمول سود در حسابداری به صورت زیر است:

⌈هزینه‌های دوره مالی – درآمد دوره مالی = سود دوره مالی⌉

در صورت فزونی درآمد به هزینه، شرکت سود داشته است.

⌈درآمدهای دوره مالی – هزینه دوره مالی = زیان دوره مالی⌉

با در نظر گرفتن فرمول سود می‌توان به سادگی متوجه شد که در صورت فزونی هزینه به درآمد شرکت متحمل زیان شده است. بعد از آشنایی با فرمول سود و زیان، به بحث انواع سود حسابداری می‌پردازیم.

صورت سود و زیان ساده
معرفی انواع سود حسابداری و فرمول سود و زیان
منظور از عملکرد مالی، فعالیت‌هایی است که به‌ نوعی باعث تغییر در دارایی، بدهی‌ها و سرمایه گردد. همچنین انواع سود در صورت سود و زیان به سه دسته تقسیم می‌شوند:

۱-سود ناخالص
برای رسیدن به پاسخ این سؤال که سود ناخالص در صورت سود و زیان بیانگر چیست، باید فرمول و نحوه محاسبه آن را بدانید. سود ناخالص در صورت سود و زیان، از کسر میزان فروش کالا از هزینه تمام‌شده کالا به دست می‌آید و معادله آن به شکل زیر است:

⌈سود ناخالص = هزینه تمام‌شده کالا – میزان فروش کالا⌉

۲- سود عملیاتی
سود عملیاتی در حسابداری یا سود قبل از کسر مالیات، از کسر سود ناخالص از هزینه‌های اداری عمومی فروش و هزینه‌های استهلاک ساختمان و اثاثیه به دست می‌آید. فرمول سود عملیاتی به‌صورت زیر است.

⌈سود عملیات= هزینه استهلاک – هزینه‌های هزینه های اداری عمومی فروش – سود ناخالص⌉

۳- سود خالص
محاسبه سود خالص با کسر مالیات از درآمدهای غیرعملیاتی (مواردی نظیر سود بانکی) بعلاوه هزینه‌های غیر عملیاتی کسر از سود عملیاتی به دست می‌آید. فرمول سود خالص به صورت زیر است:

⌈سود خالص = مالیات – درآمدهای غیرعملیاتی + هزینه‌های غیرعملیاتی – سود عملیاتی⌉

مهم‌ترین بخش صورت حساب سود و زیان قسمت پایانی آن، یعنی محاسبه سود شرکت یا زیان ویژه است که نتیجه فعالیت یک شرکت را نشان می‌دهد و با مطالعه آن می‌توان فهمید که نتایج فعالیت کسب و کار سودآور بوده یا زیان‌ده.

صورت سود و زیان تلفیقی چیست؟
به طور کلی وقتی که اطلاعات مالی مربوط به یک شرکت مادر و زیرمجموعه های آن به صورت هم زمان در یک صورت مالی منعکس می‌شوند، صورت مالی تلفیقی تهیه می‌شود. به صورت مشابه، وقتی که صورت سود و زیان همزمان برای شرکت مادر و شرکت های تابع تهیه می‌شود، یک صورت سود و زیان تلفیقی را خواهیم داشت.

توجه داشته باشید که صورت سود و زیان تلفیقی فقط زمانی که شرکت مادر و سایر شرکت‌های زیرمجموعه آن شخصیت حقوقی مستقلی را تشکیل می‌دهند، قابل ارائه است. IFRS10 مهمترین استاندارد حسابداری است که به بررسی موضوع صورت سود و زیان تلفیقی و نحوه تهیه این نوع از صورت های مالی پرداخته است. مهمترین هدف IFRS10 در رابطه با صورت حساب سود و زیان تلفیقی این است که اصول ارائه گزارش سود و زیان را برای یک واحد تجاری(شرکت مادر) که یک یا چند واحد تجاری دیگر (شرکت‌های فرعی) را کنترل می‌کند تعیین کند. چند نکته بسیار مهم در IFRS10 وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.

طبق این استاندارد، صورت‌های مالی شرکت‌های اصلی و فرعی باید به تاریخ یکسانی تهیه شوند. علاوه بر این، در تهیه صورت سود و زیان تلفیقی باید دقت کنید که از رویه‌های حسابداری یکسانی استفاده کنید و در غیر این صورت باید تعدیلات لازم را اعمال کنید. البته به خاطر داشته باشید که علاوه بر رویه‌های حسابداری، بازه‌های زمانی تهیه گزارش صورت سود و زیان شرکت فرعی و شرکت مادر باید کاملاً با یکدیگر مطابقت داشته باشند. همچنین دقت کنید که صورتحساب سود و زیان تلفیقی باید برای شرکت‌های فرعی از تاریخ تحصیل تا زمان واگذاری آنها تهیه شوند. برای اینکه بدانید تجزیه و تحلیل صورت های مالی به چه شکلی انجام می شوند، می توانید مقاله تجزیه و تحلیل افقی صورت های مالی و همچنین مقاله تجزیه و تحلیل عمودی صورت های مالی را مطالعه کنید.

اقلام صورت سود و زیان چیست؟
هر ردیف از جدول سود و زیان یکی از اقلام صورت سود و زیان را نشان می‌دهد که برای درک گزارش سود و زیان باید مفهوم هر یک از این اقلام را بدانید. در ادامه شما را با اقلام و اجزای صورت سود و زیان آشنا می‌کنیم:

۱- درآمد یا میزان فروش در جدول صورت سود و زیان
درآمد فروش بیانگر عایدی شرکت از فروش محصول یا خدمات است که در قسمت بالای صورت نوشته می‌شود. این مقدار ناخالص بوده و هزینه های مرتبط با تولید کالای فروخته شده یا ارائه خدمات در آن لحاظ نمی‌شود. در این بین برخی از شرکت‌ها نیز دارای درآمد چندگانه هستند که مجموع این درآمدها به کل درآمد اضافه می شود.

درآمد حاصل از فعالیت اصلی مؤسسه در صورت سود زیان نوشته می‌شود. سؤال اصلی اینجاست که درآمد اصلی و فرعی چیست؟ برای روشن شدن این موضوع از یک مثال استفاده می‌کنیم. صاحب یک پمپ‌بنزین را در نظر بگیرید؛ درآمد اصلی او از فروش بنزین به دست می‌آید و در کنار جایگاه بنزین یک مغازه نیز دارد که درآمد حاصل از آن به‌عنوان درآمد فرعی این فرد ثبت می‌شود.

۲- بهای تمام‌شده کالای فروش رفته یا هزینه‌های فروش
هزینه‌های فروش نشان‌دهنده هزینه کالاهای فروخته‌شده، و یا خدمات ارائه‌شده در طول دوره حسابداری است. از این رو برای یک موسسه خرده‌فروشی، هزینه فروش برابر خواهد بود با مجموع موجودی در آغاز دوره به اضافه خرید در طول دوره منهای موجودی انتهای دوره. بهای تمام شده کالای فروخته شده نشان دهنده، هزینه‌های مستقیم مرتبط با تولید و فروش محصولات است.

همچنین اگر شرکت ارائه‌دهنده خدمات باشد، این بخش به عنوان هزینه فروش ثبت می‌شود. این بخش از جدول صورت سود و زیان خروجی حسابداری صنعتی یک شرکت است. بهای تمام شده عمدتاً شامل نیروی انسانی، مواد اولیه، سربار تولید و سایر هزینه‌ها مانند هزینه استهلاک در صورت سود و زیان است. در صورتی که مؤسسه تولیدکننده محصولی باشد هزینه‌های فروش علاوه بر موارد بالا شامل هزینه‌های محتمل شده برای تولید محصول در طی دوره می‌شود. هزینه‌های تولید مانند: دستمزد مستقیم یا کار مستقیم، مصرف مواد مستقیم، استهلاک کارخانه و ماشین‌آلات، و همچنین سربار ساخت می‌شود.

هزینه استهلاک در صورت سود و زیان
۳- سایر درآمدها در جدول سود و زیان
سایر درآمدها شامل درآمدی می‌شود که از فعالیت اصلی مؤسسه به دست نمی‌آیند. در واقع این دسته از درآمدها از فعالیت‌های فرعی مؤسسه به دست می‌آیند. به طور مثال درآمد مغازه‌ای که در کنار جایگاه پمپ‌بنزین قرار دارد و متعلق به صاحب پمپ‌بنزین است.

نکته: درآمد حاصل از سود سپرده مؤسسه در بانک و یا درآمد حاصل از فروش ارزهای خارجی جزو درآمد فرعی مؤسسه است.

۴- هزینه‌های توزیع و فروش در صورت سودوزیان
هزینه‌های توزیع و فروش شامل هزینه‌های محتمل شده برای ارائه کالا از محل موسسه به مشتریان است مانند: هزینه بازاریابی و نقل و انتقال محصول. اکثر کسب و کارها هزینه‌هایی مربوط به فروش کالاها یا ارائه خدمات دارند. این هزینه‌ها عمدتا شامل بازاریابی، تبلیغات و ترویج مصرف است که با یکدیگر گروه بندی می شوند زیرا تمامی آن‌ها هزینه های مشابه صرف شده جهت افزایش فروش است.

۵- هزینه‌های اداری
هزینه‌های اداری مانند هزینه‌های مربوط به مدیریت و پشتیبانی به‌ طور مستقیم در تولید و عرضه کالا و خدمات. هزینه های عمومی و اداری عمدتا شامل هزینه‌های بخش فروش، خدمات عمومی و بخش اداری است. این بخش از هزینه ها دربرگیرنده تمام هزینه‌های غیرمستقیم دیگر مرتبط با اداره کسب و کار است. اصلی ترین بخش‌های آن شامل حقوق و دستمزد کارکنان غیر تولیدی، هزینه‌های جاری اعم از بیمه و هزینه‌های ماموریت و… است. هزینه استهلاک نیز گاهی در این بخش لحاظ می‌شود اما بسته به تصمیمات شرکت متفاوت است.

نمونه‌هایی از هزینه‌های اداری در صورتحساب سود و زیان در حسابداری عبارت‌اند از:

هزینه حقوق و دستمزد مدیریت اجرایی
هزینه‌های حقوقی و حرفه‌ای
استهلاک ساختمان اداری
اجاره بهای دفاتر مورداستفاده برای مدیریت
هزینه بخش‌های مالی، منابع انسانی و مدیریت
۶- سایر هزینه‌ها
شامل هزینه‌هایی است که در دسته هزینه‌ها آورده نمی‌شود.کسب و کارها غالباً هزینه های دیگری دارند که مختص صنعت آن‌ها است. هزینه های دیگر ممکن است شامل مواردی از قبیل توسعه فناوری، تحقیق و توسعه (R&D)، غرامت مبتنی بر سهام یا Stock-Based Compensation می‌شود که به طور خلاصه با SBC نشان می‌دهیم. علاوه بر این، در قسمت سایر هزینه‌ها می‌توانیم هزینه‌های اختلال در ارزش، سود و زیان ناشی از فروش سرمایه‌گذاری‌ها و بسیاری از هزینه‌های دیگر است که خاص یک صنعت یا شرکت است.

۷- هزینه‌های مالی
هزینه‌های مالی معمولاً از بهره وام‌های دریافتی و بهره اوراق قرضه تشکیل می‌شوند. برای مثال شرکتی که وام با بهره ۱۸ درصدی از بانک دریافت کرده است، مبلغی که بابت ۱۸ درصد سود پرداخت می‌کند را زیرمجموعه هزینه‌های مالی باید به احتساب بیاورد.

۸- مالیات بر درآمد
هزینه مالیات بر درآمد شناسایی‌شده در طول دوره به‌ طور کلی از سه عنصر زیر تشکیل شده است:

مالیات برآوردی دوره فعلی
مالیات دوره قبل
هزینه مالیات معوق
۹- هزینه استهلاک در صورت سود و زیان
هزینه استهلاک در صورت سود و زیان بیانگر هزینه‌های غیرنقدی است که توسط حسابداران شناسایی شده است. دلیل استفاده از این نوع از هزینه که عملا به صورت نقدی پرداخت نمی‌شود، سازگاری با قوانین مالیاتی است. با کسر این هزینه از سود خالص می‌توان مالیات پرداختی شرکت را کاهش داد. این هزینه توسط روش‌های استاندارد ارائه شده و بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم و غیر مستقیم محاسبه می‌گردد. دارایی‌های بلند مدت یک شرکت همچون تجهیزات، ساختمان‌ها، وسایل نقلیه و … ممکن است در طول زمان دچار کاهش ارزش شده و به همان میزان به هزینه استهلاک در صورت سود و زیان افزوده می‌شود.

صورت سود و زیان ساده
هدف استفاده از صورتحساب سود وزیان چیست؟
اقلام با اهمیت صورت سود و زیان شامل درآمدها و هزینه است. صورت سود و زیان اندازه‌گیری عملکرد یک نهاد در طول دوره حسابداری را فراهم می‌نماید. عملکرد یک نهاد را در صورت سود و زیان می‌توان در شرایط زیر ارزیابی نمود؛ به عبارت دیگر طبقه‌بندی در صورت سود و زیان به دلایل زیر انجام می‌شود:

تغییر در درآمد فروش در دوره در مقایسه با رشد صنعت
تغییر در حاشیه سود ناخالص، عامل حاشیه سود خالص و ناخالص در طول دوره
افزایش یا کاهش در سود خالص، سود عملیاتی و سود ناخالص در دوره
مقایسه سودآوری واحد تجاری با دیگر سازمان‌های فعال در صنایع و یا بخش مشابه
موجودی کالا در صورت سود و زیان
موجودی کالا در مؤسسات بازرگانی قسمت عمده و قابل‌توجه دارایی‌های موسسه را تشکیل می‌دهد. موجودی کالا هم در ترازنامه به‌عنوان دارایی و هم در سود و زیان به‌ عنوان بهای تمام‌شده کالای فروش رفته محاسبه می‌گردد، به همین دلیل موجودی کالا در صورت سود و زیان از اهمیت بالایی برخوردار است.

صورت سود و زیان جامع چیست؟
صورت سود و زیان جامع یکی از صورت‌های مالی مهم است که تمامی درآمدها و هزینه‌های شناسایی‌شده را به تفکیک اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها نمایش می‌دهد. این درآمد و هزینه‌ها قابل انتساب به صاحبان سرمایه هستند. هدف صورت سود زیان ارائه کلیه درآمدها و هزینه‌های شناسایی‌شده در یک دوره مالی است و تمرکز اصلی آن بر هزینه‌های عملیاتی در صورتحساب سود و زیان است.

در اینجا صورت سود و زیان دربرگیرنده کلیه درآمدها و هزینه‌های شناسایی‌شده طی دوره ازجمله درآمدها و هزینه‌های تحقق‌نیافته است.اما اگر اجزای گزارش سود و زیان جامع محدود به سود یا زیان خالص دوره و تعدیلات سنواتی باشد، ارائـه صورت حساب سود و زیان جامع ضرورتی ندارد. در این موارد باید یادداشتی ذیل صورت سود و زیان دوره، مبنی بر عدم لزوم ارائـه صورت سود و زیان جامع الصاق شود.

از آنجا که‌ تهیه سود و زیان جامع‌ دربرگیرنده‌ کلیه‌ درآمدها و هزینه‌های‌ شناسایی‌ شده‌، اعم از تحقق‌ یافته‌ و تحقق‌ نیافته‌ است‌، سود یا زیان‌ خالص‌ دوره‌ مالی‌ به عنوان‌ اولین‌ قلم‌ در صورت‌ سود و زیان‌ جامع‌ انعکاس‌ می‌یابد. این‌ بدان‌ معنی‌ است‌ که‌ صورت‌ سود و زیان در حسابداری دوره‌، یکی‌ از اقلام‌ صورت‌ سود و زیان‌ جامع‌ را به‌ تفصیل‌ نشان‌ می‌دهد و سایر درآمدها و هزینه‌های‌ شناسایی‌ شده‌، به‌طور جداگانه‌ در صورت سود زیان‌ جامع‌ انعکاس‌ می‌یابد. سایر درآمدها و هزینه‌های‌ شناسایی‌ شده‌ شامل‌ موارد زیر است‌:

الف. درآمدها و هزینه‌های‌ تحقق‌ نیافته‌ ناشی از تغییرات‌ ارزش‌ دارایی‌ها و بدهی‌هایی‌ که‌ اساساً به منظور قادر ساختن‌ واحد تجاری‌ به‌ انجام‌ عملیات‌ به نحو مستمر نگهداری‌ می‌شـود و به موجب‌ استانداردهای‌ حسابداری‌ مرتبط مستقیماً به‌ حقـوق‌ صاحبـان‌ سرمایـه‌ منظـور می‌شود (از قبیل‌ درآمدهـا و هزینه‌های‌ ناشی از تجـدیـد ارزیابی‌ دارایی‌های‌ ثابت‌ مشهود).

ب. درآمدها و هزینه‌هایی‌ که‌ طبق‌ استانداردهای‌ حسابداری‌ به‌ استناد قوانین‌ آمره‌ مستقیماً در حقوق‌ صاحبان‌ سرمایه‌ منظور می‌شود (از قبیل‌ مابه‌التفاوت‌های‌ حاصل از تسعیر دارایی‌ها و بدهی‌های‌ ارزی‌ موضوع‌ ماده‌ ۱۳۶ قانون‌ محاسبات‌ عمومی‌).

موارد مندرج‌ در ردیفهای‌ الف‌ و ب‌، سود یا زیان‌ جامع‌ سال‌ را تشکیل‌ می‌دهد. تعدیلات‌ سنواتی‌ (مشتمل‌بر آثار انباشته‌ تغییر در رویه‌های‌ حسابداری‌ و اصلاح‌ اشتباه‌) حسب‌ مورد از سود یا زیان‌ جامع‌ سال‌ کسر یا به‌ آن‌ اضافه‌ می‌شود تا سود و زیان جامع‌ شناسایی‌ شده‌ در فاصله‌ تاریخ‌ صورت‌های‌ مالی‌ دوره‌ قبل‌ و پایان‌ دوره‌ مالی‌ جاری‌ به‌ دست‌ آید. برای درک بهتر و بیشتر صورت سود و زیان جامع، مقاله تجزیه و تحلیل صورتهای مالی به زبان ساده را مطالعه کنید.

تفاوت ترازنامه و صورت سود و زیان
تفاوت ترازنامه و صورت سود و زیان در این است که ترازنامه تصویری لحظه‌ای از عملکرد کسب و کار ارائه می‌کند به این معنی که وضعیت مالی یک بنگاه اقتصادی را در یک‌لحظه مشخص می‌کند و فقط در همان تاریخ نشان می‌دهد. در ترازنامه ستونی با نام تاریخ وجود دارد که نشان‌دهنده تاریخ وقوع یک رویداد مشخص است. اما صورت سود زیان وضعیت مالی بنگاه اقتصادی را در یک بازه زمانی یا دوره مالی نشان می‌دهد. در واقع صورت سود و زیان تمام وقایع منتهی به دوره مالی را گزارش می‌کند.