پروژه داپ؛ سد سازی های کشور ترکیه بر روی منابع آبی منطقه
پروژه داپ کشور ترکیه روی رودهای فرات و ارس و به مرکزیت استان ارزروم در سال‌ها قبل کلید خورد و منجر به ساخت سدهای متعددی گردید که معروف ترین آن‌ها کاراکوت به معنی گرگ سیاه نام دارد!
طبق بررسی‌ها پروژه داپ متشکل از برنامه ساخت سدهای متعدد روی رود ارس می باشد که این امر نقض کامل موضوع حقابه کشورهای منطقه است. سد کاراکوت سدی است که بر سر شاخه اصلی رود ارس احداث شده است و باعث کاهش شدید آب رود ارس می شود.
احداث سدهای متعدد روی ارس کشورهای پایین دست این رود را که مهمترین آن‌ها ایران است را به شدت دچار مشکل خواهد. استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و استان اردبیل از قبیل استان‌هایی هستند که آب رود ارس مایه حیات آن‌ها است.
امنیت غذایی ایران به شدت وابسته به مناطق شمال غربی کشور و دشت‌های با برکت آن است که با این اقدام ترکیه امنیت غذایی کشور نیز به خطر می‌افتد. ادامه حیات دشت‌هایی مانند دشت زنگنه، دشت زیدون، دشت شیبلو، دشت پلدشت و مهمترین این دشت‌ها؛ دشت وسیع مغان به آب رودخانه ارس وابسته است.
متاسفانه هیچ قرارداد و معاهده‌ای در مورد رود ارس بین کشورهای حوزه آن وجود ندارد و نبود چهارچوب و قانون دست کشور ترکیه را در افراط‌گرایی خود باز گذاشته است. البته معاهده های دو جانبه‌ای بین کشورها در مورد موارد دیگر وجود دارد اما نیاز است تا مذاکرات لازم صورت پذیرد و معاهده‌ای چند جانبه میان کشورهای حوزه رود ارس به امضا برسد.
طبق اعلام مقامات کشور ترکیه هدف از استارت پروژه داپ، توسعه در حوزه کشاورزی و دامداری است؛ اما واقعیت این است که این آب در دستان ترکیه تبدیل به یک اهرم فشار سیاسی علیه رقبایش شده است. هر چند خود مقامات ترک نیز این موضوع را می‌پذیرند که از این قدرت علیه کردهای منطقه استفاده می‌کنند اما رقبای ترکیه فقط محدود به کردهای منطقه نیست.
ایران، ارمنستان، آذربایجان، عراق و سوریه از مهمترین رقبای کشور ترکیه محسوب می‌شوند که از نظر سیاسی و اقتصادی با ترکیه در تضاد هستند. نکته جالبی که در این بین وجود دارد این است که ظرفیت تنها دو سد ایریسو و سد آتاتورک از ظرفیت تمامی سدهای ایران بیشتر است.
ترکیه آب را بست هوای پاک از ایران رخت بر بست. چندی پیش بود که ریزگردها حتی به استان تهران نیز رسید و شاخص کیفیت هوا را برای تمامی گروه ها ناسالم کرد. مبدا حجم زیادی از ریزگرد های مهاجم به ایران کشورهای عراق و سوریه است. با بسته شدن مسیر رود ارس و کم شدن آب دجله و فرات آب تالاب‌های وسیع حاشیه دجله و فرات با مصرف بی رویه رو به خشکی می‌روند و در نتیجه هورها و تالاب‌های وسیع بین النهرین خشک خواهند شد.
بستر این تالاب‌ها انباشته از میلیاردها تن رسوبات ریزدانه است. از روزی که انگلیسی‌ها اولین سد را در عراق احداث کردند تا پایان دهه ۶۰ میلادی برداشت محدود آب، طبیعت را آزار نمی‌داد. اما سودای رشد و توسعه و بهره برداری بی‌رویه با مرور زمان به کل شرایط را تغییر داد.
حتما بخوانید : تصویری تاریخی از میدان توپخانه در زمان قاجار
سد سازی شتابان عراق و سوریه، به علت نا آرامی‌های خاورمیانه متوقف شد اما پروژه داپ ترکیه، همچنان برای احداث سدهای جدید ادامه دارد. ظرفیت سدهای موجود حوزه فرات به بیش از ۴ برابر حجم آب متوسط سالیانه کل رودخانه رسیده است. همانطور که پیش تر اشاره کردیم سد آتاتورک می‌تواند به تنهایی آب دو سال رودخانه بزرگ فرات را تامین کند. در پی استارت پروژه موسوم به داپ، سازمان ملل گزارشی ارائه داد که بر اساس آن ۸۶ درصد نیزار های دجله خشک شده‌اند.
نظر جمعی از فعالان محیط زیست حاکی از آن است که آثار مخرب این پروژه منفعت طلبانه ترکیه در بلند مدت کمتر از بمب اتم نیست. با تغییر در اقلیم مناطق غربی ایران باید هر ساله منتظر اوج گرفتن حضور ریزگردها در کشور باشیم. آثار مخرب تغییر اقلیم در بلند مدت می‌تواند شاخص کیفیت زندگی و توسعه انسانی را کاهش دهد. شیوع بیماری‌ها، بیکاری و کاهش نرخ امید به زندگی از سایر آثار این اقدام کشور ترکیه است. پذیرش این شرایط از طرف کشورهای ایران، عراق و حتی سوریه حق تنفس کردن را هم در آینده نه چندان دور از شهروندان این سه کشور سلب خواهد کرد.
جرقه راه اندازی داپ
تورگوت اوزال؛ هشتمین رئیس جمهور ترکیه نوین، در دهه ۸۰ تصمیم گرفت ایالات فقیر و ناراضی آناتولی را با استفاده از منابع آبی کافی این منطقه توسعه دهد که با گذشت زمان و رشد کشاورزی و دامداری این مناطق به استانداردهای زندگی مرفه نزدیک شد. پروژه داپ بر محور مهار آب برای کشاورزی و تولید برق، توجیه اقتصادی خوبی ارائه داد.
حتما بخوانید : چین دوباره ایران را غافلگیر کرد
دستاورد های پروژه داپ تاکنون برای ترکیه
میانگین ۳ برابر کردن تولید محصولات وابسته به آب و ۳ برابر کردن درآمد سرانه محلی و ایجاد ۲ میلیون شغل. جذب ۳۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری عمومی که صرف ساخت ۲۲ سد، ۱۹ نیروگاه برق‌آبی و شبکه‌های آبیاری شد. تولید ۷۵۰۰ مگاوات برق ارزان و دو برابر شدن توليد انرژی برقابی کشور ترکیه. دستاوردهای اولیه داپ، دلگرم کننده بود. نسبت درآمد منطقه به درآمد ترکیه از ۴ درصد به حدود ۶ درصد رسید. صادرات منطقه ۱۷ برابر و سهمش در سبد صادرات ملی ۳ برابر شد. تا سال ۲۰۱۳ معادل ۵ میلیارد دلار برق آبی فروخته شد. اتوبانها چند برابر شد. ۱۶ منطقه صنعتی و ۳۵ شهرک SME نیز ساخته شد.۶ فرودگاه جدید و مدرن در کشور ترکیه به بهره برداری رسید و فرودگاه‌های قدیمی از چرخه خارج شد.
همه این موارد نشانه‌های توسعه است. جنگ و نا آرامی در سوریه و به دنبال آن در کشور عراق این فرصت را به کردهای مخالف ترکیه داد تا عملیات‌هایی عیله دولت ترکیه تدارک ببینند. این جو متشنج شرایط را به گونه‌ای رقم زد که روند پیشروی پروژه داپ را به تعویق انداخت. با این حال تا سال ۲۰۱۴ میلادی حدود ۱۶ سد در کشور ترکیه به بهره برداری رسید که سد آتاتورک روی فرات با مخزن ۴۸ میلیارد متر مکعب مهمترین و بزرگ ترین آن بود.
طبق بررسی کارشناسان اقتصادی سهم داپ در سبد سرمایه گذاری عمومی ترکیه، تا سال ۲۰۰۷ حدود ۵ درصد بود که بعدها با ۱۰ درصد افزایش به حدود ۱۵ درصد هم رسید. پیش تر نوشتیم که هيچ قرارداد تقسیم آبی که مزاحم اهداف منفعت محور ترکیه باشد، وجود ندارد. قواعد بین المللی، در مورد حق تاریخی پایین دست، قابل تفسیر اما فاقد ضمانت اجرایی می باشد. ترکیه، در حال تثبیت قدرت آبی خود به عنوان یک مولفه قدرت ملی است. در طول سال‌های گذشته بارها ثابت شده است که کشور ترکیه اصطلاحا یک کشور حزب باد است و منافع ملی خود را بر هر موضوع دیگری اولویت می‌دهد. لازم است ائتلافی شکل بگیرد تا از بدتر شدن اوضاع اقلیمی منطقه جلوگیری شود.
