نقش روسیه در جنگ سوریه از زمان آغاز حمله به اوکراین در اوایل سال جاری تغییر کرده است. مسکو در جنگی گسترده و پرهزینه غوطه‌ور است که باعث شده منابعش را از سوریه منحرف کند. بدین ترتیب اولویت روسیه اجتناب از کشیده شدن به درگیری‌های پیچیده در سوریه است.
در پی درگیری‌های مرزی بین آنکارا و نیروهای تحت رهبری کردها، دمشق نظاره‌گر و منتظر است که ترکیه به سمت یک حمله زمینی در شمال‌شرقی سوریه در منطقه حرکت می‌کند. ارتش ترکیه روز یک‌شنبه عملیات هوایی را علیه نیروهای وابسته به یگان‌های مدافع خلق (YPG) به رهبری کردها که بخش زیادی از شمال شرق سوریه را کنترل می‌کنند، آغاز کرد. ترکیه مدعی‌ست این عملیات پاسخی به بمب‌گذاری مرگبار ۱۳ نوامبر استانبول است. آنکارا معتقد است مظنونان متهم به دخالت در این حادثه با YPG مرتبط هستند، اما YPG دخالت خود را در این حادثه رد کرده است.
بنا بر گزارش میدل‌ایست‌آی، تاکنون، این حمله هوایی که چندین سایت در شمال سوریه از جمله مکان‌هایی در تل‌رفعت و کوبانی را هدف قرار داد، ده‌ها نفر از جمله سربازان سوری، مبارزان کرد و غیرنظامیان را کشته است. موشک‌های تلافی‌جویانه مشکوکی با مبدا سوریه هم سه نفر را در منطقه کرکامیس ترکیه در نزدیکی دروازه مرزی در استان غازی‌انتپ کشتند و آنکارا را به عملیات زمینی بیشتر ترغیب کرد.
دمشق از خود دفاع می‌کند؟
علیرغم تهاجم قریب‌الوقوع و مورد هدف قرار گرفتن نیروهای سوری، دولت بشار اسد تمایلی به مقابله ندارد، به خصوص که متحدش روسیه به نظر می رسد علاقه ای به رویارویی دیگر ندارد زیرا منابع خود را به سمت جنگ در اوکراین سوق می دهد.
یک منبع در وزارت خارجه سوریه به میدل‌ایست آی گفت: «با این حال، دمشق با وجود اینکه در موقعیت سختی قرار دارد از دفاع از خود ابایی ندارد». این منبع که نخواست نامش فاش شود، گفت: «در مورد تمامیت ارضی و حاکمیت، ما یکپارچه خواهیم بود و اگرچه ترکیه نگرانی‌های امنیتی خودش را دارد، اما این نباید بهانه‌ای برای ایجاد خصومت و حمله به سرزمین ما باشد. ما سربازان خود را در حملات ترکیه از دست دادیم و هر دولتی –علیرغم محدودیت‌هایی که با آن مواجه است- در این شرایط از خود دفاع می کند».
خطر درگیری مستقیم دمشق-آنکارا
در حالی که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در اوایل هفته گذشته گفت که حمله اخیر به حملات هوایی محدود می‌شود، از آن زمان لحن آنکارا تغییر کرده است. روز جمعه، منابع میدل‌ایست آی گفتند که مقامات ترکیه و روسیه در حال رایزنی برای آغاز عملیات نظامی محدود ترکیه در هفته‌های آینده هستند.
یک عملیات زمینی خطر برانگیختن درگیری با نیروهای دولتی سوریه را که در مناطق نزدیک به مناطقی که توسط نیروهای کرد اداره می شود، مستقر هستند ایجاد می‌کند. به گفته منابع نظامی در گفتگو با خبرگزاری رسمی دولتی سانا، در اولین بمباران هوایی ترکیه در روز یک‌شنبه حداقل ۲۹ نفر از جمله سربازان سوری کشته شدند. دیده‌بان حقوق‌بشر سوریه، یک گروه فعال مستقر در بریتانیا که دارای شبکه گسترده ای از منابع در سوریه است، گفت که پنج تن از نیروهای ارتش سوریه تاکنون کشته شده‌اند.
در واکنش به این مسئله، دمشق تاکنون به صورت رسمی تقریبا سکوت کرده است. با این حال، ایمن سوسان، معاون وزیر امور خارجه، «تهاجمات آمریکا و ترکیه» را محکوم کرد و گفت که دولت برای حفاظت از سرزمین‌های خود هر کاری انجام خواهد داد. وی در بیانیه‌ای که در فیس‌بوک منتشر کرد، گفت: «تضمین امنیت نه از طریق تجاوز، حمله و تهاجم، بلکه از طریق همکاری حاصل می‌شود و مسئولیت امنیت در کشورهای همسایه یک مسئولیت مشترک است».
عقب‌نشینی دیپلماتیک؟
این حمله هم‌چنین ممکن است برنامه‌های بلندمدت مورد انتظار برای نزدیکی سوریه و ترکیه را –که با دیدار ماه سپتامبر رئیس سرویس اطلاعات ترکیه، هاکان فیدان و رئیس سرویس اطلاعات ملی سوریه، علی مملوک، کلید رده شد- خنثی کند. این دیدار با میانجی‌گری روس‌ها برگزار شد.
اردوغان حتی تا آن‌جا پیش رفت که گفته بود روابط بین خود و بشار اسد، رئیس جمهور سوریه قابل ترمیم است. او در اوایل ماه جاری در پارلمان ترکیه به خبرنگاران گفت: «دیدار با اسد می‌تواند انجام شود. در سیاست هیچ ناممکنی وجود ندارد. دیر یا زود، ما می‌توانیم اقداماتی انجام دهیم». با این حال، تهدید عملیات زمینی در شمال سوریه می‌تواند یک ابتکار دیپلماتیک را کنار بگذارد.
روسیه در جایگاه دوم قرار می‌گیرد
در این ماجرا نقش روسیه به دلیل درگیری در جنگ اوکراین و عدم تمایل به رویارویی با ترکیه به یک ناظر تنزل یافته و دمشق را با سردرد بزرگی در مورد مقابله با همسایه شمالی خود یا عقب‌نشینی در این ماجرا مواجه کرده است. به عقیده یک منبع مذکور در وزارت خارجه سوریه: «روسیه در گذشته بر خطوط ارتباطی دمشق و آنکارا نظارت داشته است. همیشه مهم بود که یک ارتباط امنیتی در مقاطع خاص با منافع مشترک برقرار شود. در یک منطقه عملیاتی فشرده، خط تماس یا تفاهم امنیتی بین کشورهای همسایه بسیار مهم است».
آخرین باری که سوری‌ها و روس‌ها با ترکیه درگیر شدند، در ادلب در سال ۲۰۲۰ بود. این یک حادثه پرهزینه برای همه طرف‌ها بود و ده‌ها سرباز ترکیه‌ای و صدها سوری قبل از ایجاد توافق برای ایجاد کریدورهای امنیتی کشته شدند.
با این حال، نقش روسیه در جنگ سوریه از زمان آغاز حمله به اوکراین در اوایل سال جاری تغییر کرده است. مسکو در جنگی گسترده و پرهزینه غوطه‌ور است که باعث شده منابع مهمی مانند سامانه دفاع هوایی اس ۳۰۰ را از سوریه منحرف کند. اولویت روسیه اجتناب از کشیده شدن به درگیری‌های پیچیده در سوریه است. این در حالی است که بی‌طرفی ترکیه در جنگ اوکراین به عنوان یک ابزار چانه‌زنی قوی برای آنکارا باقی مانده است.
چراغ سبز برای ترکیه
الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه روسیه در امور سوریه روز سه‌شنبه گفت: «ما از همکاران ترکیه‌ای خود می‌خواهیم تا برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها نه تنها در شمال و شمال شرق سوریه، بلکه در کل کشور، خویشتنداری نشان دهند». وی با این حال افزود: «عملیات هوایی ترکیه توسط آنکارا با حمله تروریستی اخیر در مرکز استانبول توجیه شده است».
وزارت دفاع ایالات متحده، که از نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها (SDF) که تحت سلطه YPG است، حمایت و پشتیبانی می کند، خواستار «کاهش تنش فوری» شده و هشدار داد که حملات هوایی ترکیه می‌تواند به طور بالقوه نیروهای آمریکایی را در معرض خطر قرار دهد. این وزارتخانه در بیانیه‌ای مدعی شد: «این مسئله، ائتلاف جهانی را تهدید می‌کند که باعث شکست داعش شد».
حملات هوایی اخیر در سوریه مستقیماً امنیت پرسنل آمریکایی را در سوریه را تهدید می‌کند. اما علیرغم هشدارهای مسکو و واشنگتن، عملیات ترکیه قریب الوقوع به نظر می‌رسد و با درگیر شدن نیروهای روسی در اوکراین، یک واقعیت جدید و نامشخص در شمال شرق سوریه می تواند در انتظار باشد.
