مالیات بر درآمد نوعی مالیات است که توسط دولت بر افراد و اشخاص اعمال می‌شود و بسته به درآمد و عواید پرداخت‌کننده مالیات متغیر است و عموماً مقدار این نوع مالیات برابر درصدی از درآمد قابل مالیات‌گیری است. نرخ مالیات با افزایش درآمد قابل مالیات‌گیری تغییر می‌کند. نرخ‌های مالیات ممکن است بسته به نوع یا خصوصیات مالیات پردازنده متغیر باشد. در این مقاله از سری مقالات آموزش مالیات به تعریف این معقوله و انواع آن و قوانین و بخشنامه‌های مربوطه می‌پردازیم.

تعریف مالیات بر درآمد چیست؟
مالیاتی که دولت بر درآمد مالی حاصل ‌شده به وسیله همه افراد و نهادها در حوزه قوانین حسابرسی اعمال می‌کند، مالیات بر درآمد گفته می‌شود که معادل‌ انگلیسی این مفهوم Income Tax است. طبق قانون، کسب‌وکارها و اشخاص باید هرساله درآمدهایشان را گزارش کنند تا تعیین شود که آیا آن‌ها مشمول پرداخت مالیات هستند یا خیر. در واقع ما با مفهوم مالیات شرکت‌ها مواجه هستیم. درآمد مالیاتی یک منبع کلیدی مالی است که دولت از آن برای تأمین مالی فعالیت‌هایش استفاده کرده و به جامعه خدمت می‌کند. بیشتر کشورها از سیستم مالیات بر درآمد تصاعدی استفاده می‌کنند که در آن افراد با درآمد بالاتر نرخ مالیاتی بیشتری نسبت به افراد با درآمد پایین‌تر می‌پردازند.

اولین مالیات بر عملکرد وضع شده در آمریکا در طول جنگ ۱۸۱۲ اتفاق افتاد. هدف اصلی آن تأمین مالی بازپرداخت یک بدهی ۱۰۰ میلیون دلاری بود که مربوط به هزینه‌های جنگ می‌شد. بعد از جنگ، مالیات لغو شد ولی در اوایل قرن بیستم این موضوع تبدیل به یک مسئله دائمی شد. در ایران نیز قوانین مربوط به پرداخت مالیات بر عملکرد وجود دارد اما به دلیل گروه‌بندی‌های غیرمتعارف و عدم شفافیت اطلاعاتی سازوکار اجرایی برای دریافت مالیات چندان کارآمد نیست.

انواع مالیات بر درآمد
در این مقاله انواع مالیات بر درآمد را بررسی و قوانین مربوط به آن را با هم مرور خواهیم کرد:

مالیات بر درآمد مشاغل
مالیات بر درآمد اجاره املاک
مالیات بر درآمد املاک
مالیات بر درآمد وکلای دادگستری یا حق الوکاله
مالیات بر درآمد حق تمبر
مالیات بر درآمد کشاورزی
مالیات بر درآمد اتفاقی
مالیات بر درآمد مشاغل
مالیات بر درآمد مشاغل
این نوع مالیات را افرادی که اصطلاحاً به آن‌ها کسبه، اصناف، پیشه وران، صنعت‌گران گفته می‌شود و یا سایر افرادی که به صورت شخص حقوقی بابت درآمد حاصل از اشتغال به مشاغل آزاد و به‌طور انفرادی یا با مشارکت‌های مدنی پرداخت می‌نمایند، کسبه، اصناف، پیشه وران، صاحبان حرف، صاحبان کارخانه ها، کارگاه های تولیدی و سایر افرادی که به صورت شخص حقیقی از طریق مشاغل آزاد کسب درآمد می کنند و یا به طور انفرادی مشارکت مدنی دارند یا به عناوین دیگری غیر از موارد مذکور در سایر فصل های قانون مالیات های مستقیم در ایران درآمدی تحصیل کنند، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل هستند.

قانون مالیات های مستقیم(ق،م،م)، صاحبان مشاغل را به ۳ گروه و به شرح زیر تقسیم بندی کرده است (ماده ۹۵ قانون مالیات های مستقیم).

گروه الف: صاحبان مشاغلی که به موجب ق.م.م مکلف به ثبت فعالیت‌های شغلی خود در دفاتر و روزنامه و کل هستند.
گروه ب: صاحبان مشاغلی که بر حسب قانون مالیات‌های مستقیم مکلف به ثبت فعالیت‌های شغلی خود در دفاتر درآمد و هزینه هستند.
گروه ج: صاحبان مشاغلی که مشمول مقررات بندهای (الف) و (ب) فوق نیستند و مکلفند صورت خلاصه وضعیت درآمد و هزینه خود را طبق نمونه‌های تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی نگهداری کنند.
چه نوع مشاغلی در گروه الف قرار می‌گیرند؟
هر یک از اعضای اتحادیه‌های صنفی که به شغل‌های فوق اشتغال دارند باید خرید، فروش، هزینه‌ها و به طور کلی کلیه فعالیت‌های مالی، پولی و معاملاتی و محاسبات روزانه مربوط به شغل خود را در دفتر روزنامه و کل، موضوع قانون تجارت و طبق اصول و موازین حسابداری ثبت نمایند و پس از پایان سال حداکثر تا آخر تیرماه سال بعد، با جمع بندی و بررسی مندرجات دفاتر، صورت‌های مالی را که حاوی سود و زیان سالانه دفتر باشد تهیه و به ضمیمه اظهارنامه به حوزه مالیاتی ذیربط تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نماید. اشخاص زیر مشمول گروه الف بوده و مکلف به نگهداری دفاتر روزنامه و کل هستند:

دارندگان کارت بازرگانی و کلیه وارد کنندگان و صادرکنندگان
صاحبان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی که برای آن‌ها جواز تاسیس و پروانه بهره برداری از وزارتخانه ذیربط صادر شده یا می‌شود.
بهره برداران معادن
صاحبان موسسات حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره ای، انفورماتیک، رایانه ای اعم از سخت افزار و نرم افزاری و طراحی سیستم.
صاحبان مراکز آموزشی و پرورشی، آموزشگاه‌های آزاد، مدارس غیر انتفاعی، دانشگاه‌ها و آموزش عالی.
صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها و خانه‌های سالمندان.
صاحبان متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر.
بنکداران، عمده فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخی و وارداتی و صاحبان انبارها
نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
صاحبان موسسات حمل و نقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری
نمایندگان موسسه‌های تبلیغاتی و بازاریابی
دفاتر مورد قبول دارایی چه شرایطی باید داشته باشد؟
دفاتر گروه الف: اشخاص مشمول این گروه باید قبل از آغاز هر سال دفاتر روزنامه و کل موضوع قانون تجارت را از فروشگاه لوازم التحریر خریداری و قبل از نوشتن هرگونه مطلبی در آن به اداره ثبت جهت پلمب، ثبت و منگوله تحویل داده و متصدی مربوط در اداره ثبت با شمارش و ملاحظات صفحات دفتر از صفحه اول و آخر هر دفتر اسم، رسم و مشخصات صاحب دفتر را نوشته و با قید شماره ثبت و تاریخ، امضاء و دو طرف قیطان دفتر را با مهر سربی که وزارت دادگستری برای این مقصود تهیه می نماید، منگوله و پلمب نموده و به متقاضی و یا ارائه دهنده دفاتر تحویل می نمایند.

به این ترتیب اشخاصی که به شرح پیش گفته شده در این گروه قرار می‌گیرند و باید تمام فعالیت‌های شغلی خود را به طور دقیق و خوانا و بدون هیچ گونه کم و کاستی برابر اصول و استانداردهای حسابداری و با رعایت آیین نامه نحوه تنظیم تحریر و نگهداری دفاتر که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و ابلاغ گردیده و در بخش پایانی عیناً درج شده را در دفتر روزنامه و کل، ثبت و در پایان هر سال ترازنامه و حساب سود و زیان خود را دقیقاً از دفاتر مذکور استخراج و طی اظهارنامه مالیاتی تا آخر تیر ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم نمایند و سال مالی از اول فروردین هر سال شروع تا پایان اسفند ماه همان سال است.

مالیات عملکرد
چه نوع مشاغلی در گروه ب قرار می گیرند؟
آن دسته از اعضای اتحادیه‌های صنفی(کسبه، اصناف، بازاریابان و …) که شغل آنان یکی از مشاغل ردیف‌های ۱۹ گانه فوق الذکر باشد، زیر گروه بند ب خواهند بود و مکلفند، خرید، فروش، حق‌های دریافتی بابت انجام خدمات و …. و هزینه‌ها و تمامی فعالیت‌های مالی مربوط به شغل خود را در دفتر درآمد و هزینه ثبت نمایند(بند ب ماده ۹۵ ق.م.م) و در پایان هر سال دقیقه حساب درآمد و هزینه ی دفاتر مذکور استخراج و طی اظهارنامه مالیاتی مطابق ماده (۱۰۰ق.م) حداکثر تا پایان تیر ماه سال اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند. اشخاص زیر مشمول گروه ب بوده و مکلف به نگهداری دفاتر درآمد و هزینه هستند:

چاپخانه داران، لیتوگرافی، صحاف‌ها، ارائه دهندگان خدمات چاپ
صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای
دلالان، حق العمل کاران و کارگزاران
صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
صاحبان مراکز فرهنگی، هنری، فرهنگسراها، کانون‌های حرفه ای و انجمن‌های صنفی و تخصص
صاحبان میهمان سراها، میهمان‌پذیرها و مسافرخانه‌ها
صاحبان مشاغل فیلم برداری، دوبلاژ، مونتاژ و سایر خدمات سینمائی
صاحبان تالارهای پذیرایی و کرایه دهندگان ظروف
صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز و اتوسرویس‌ها
صاحبان کارگاه‌های صنعتی
صاحبان مشاغل ساختمانی، تاسیسات فنی و صنعتی نقشه کشی، نقشه برداری، محاسبات فنی و نظارت
وکلا، کارشناسان، مترجمان رسمی دادگستری، مشاوران حقوقی، حسابدار رسمی و اعضای سازمان‌های نظام مهندسی
محققان، پژوهشگران و کارشناسان آزاد که به تهیه و ارائه طرح‌های تحقیقاتی اشتغال دارند.
پزشکان، دندانپزشکان که دارای مطب هستند و دامپزشکان که به حرفه دامپزشکی اشتغال دارند.
صاحبان آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌های فیزیوتراپی‌ها، سونوگرافی‌ها، سیتی اسکن‌ها، سالن‌های زیبایی و دیگر ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و غیر طبی
صاحبان دفاتر اسناد رسمی
صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های اتومبیل و بنگاه‌های معاملات املاک و آژانس‌های کرایه اتومبیل
سازندگان و فروشندگان طلا و جواهر
عاملان فروش و فروشندگان آهن‌آلات
دفتر درآمد و هزینه چگونه باید تهیه و نگهداری شود؟
مودیان مالیاتی می‌توانند در پایان هر سال دفاتر مذکور را مطابق نمونه‌هایی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و در جراید کثیر الانتشار جهت اطلاع عموم درج گردیده است و برای ثبت فعالیت‌های مالی بعد خود تهیه و به حوزه مالیاتی مربوطه ارائه نمایند، تا ضمن راهنمایی‌های لازم در خصوص چگونگی فعالیت‌های مالی سالانه خود در دفاتر، صفحه اول دفتر نیز به مهر اداره مالیاتی مهمور و کلیه صفحات آن به طور مسلسل شماره گذاری و از طرف مسئولین اداره امور مالیاتی ذیربط امضاء شود. جهت اطلاع کسبه و بازاریان خصوصا اعضای اتحادیه صنف مشاورین املاک تهران، دفاتر مذکور از طریق مسئول مربوط در اتحادیه تهیه و در اختیار اعضا قرار می‌گیرد.

تذکر: البته تبصره یک ماده ۹۶ ق.م.م در صورتی که سازمان امور مالیاتی کشور تشخیص دهد می تواند مشمولان این بند را مکلف به رعایت مقررات بند الف نمایند به شرطی که تا پایان دی ماه هر سال کتباً به مودیان ابلاغ شود.

چه نوع مشاغلی در گروه ج قرار می گیرند؟
هر یک از اعضای اتحادیه‌های صنفی کسبه و بازاریان که شغل آنان در گروه‌های الف و ب شرحی که بیان شد ذکر نگردیده است مشمول گروه ج قرار می‌گیرند. مانند آن دسته از اعضای اتحادیه‌های صنفی که به شغل خواربار فروشی، قصابی،خرازی، کفاشی، و کفش فروشی، عکاسی، بزازی، خیاطی، آرایشگری، قنادی و شیرینی فروشی و مشاغلی از این قبیل اشتغال دارند، مشاغلی که در این گروه قرار می‌گیرند مکلف به نگهداری دفاتر نبوده و فقط مکلفند صورت خلاصه وضعیت درآمد و هزینه سالانه خود را طبق ضوابط و نگهداری‌های تعیین شده از سازمان امور مالیاتی کشور نگهداری نمایند و اظهارنامه خود را که شامل صورت خلاصه وضعیت درآمد و هزینه است(تبصره ۴ ماده ۱۰۰) حداکثر تا پایان تیر ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم نمایند.

کلیه صاحبان مشاغل مشمول (بند ج ماده ۹۵) قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ که مکلف به نگهداری دفاتر درآمد و هزینه نیستند، مکلفند خلاصه درآمد و هزینه‌های هر واحد شغلی خود را بطور جداگانه و بر اساس ضوابط ذیل و فرم نمونه شماره (۱) به تفکیک هر ماه درج و نگهداری نمایند.

جمع فروش کالاهای هر ماه خود را در پایان همان ماه در ستون (فروش کالا) و جمع درآمد و بابت ارائه خدمات را در ستون (درآمد خدمات) درج نمایند.
جمع خرید کالاهای مربوط به فعالیت شغلی هر ماه را در پایان همان ماه در ستون خرید کالا درج نمایند.
جمع هزینه‌های مربوط به فعالیت شغلی هر ماه را در پایان همان ماه در ستون هزینه‌ها درج نمایند.
مالیات بر درآمد اجاره املاک
مالیات بر درآمد اجاره املاک
مالیات بر املاک و مستغلات را می‌توان در سه دسته طبقه بندی کرد. دسته ی اول مالیات بر اجاره املاک و مستغلات، دسته ی دوم مالیات بر نقل و انتقال املاک و دسته ی سوم شامل مالیات بر مستغلات خالی از سکنه هستند. به استناد ماده ۵۲ قانون مالیات های مستقیم این نوع مالیات به این شکل تعریف می‌شود:

“درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران پس از کسر معافیت های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر عملکرد املاک است.”

درآمد مشمول مالیات اجاره املاک
ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم درآمد مشمول مالیات اجاره املاک را به‌شرح ذیل تعیین کرده است:

“درآمد مشمول مالیات املاکی که به اجاره واگذار می گردد عبارت است از کل مال الاجاره اعم از نقدی و غیر نقدی پس از کسر بیست و پنج درصد بابت هزینه ها و استهلاکات و تعهدات مالک نسبت به مورد اجاره”

مبنای تعیین درآمد اجاره املاک
به‌استناد ماده ۵۴ قانون مالیات‌ها “مال الاجاره از روی سند رسمی تعیین می شود و در صورتی‌که اجاره نامه رسمی وجود نداشته باشد یا از تسلیم سند یا رونوشت آن خودداری گردد و یا مؤجر علاوه بر اجاره بهاء وجهی بعنوان ودیعه یا هر عنوان دیگر از مستأجر دریافت نموده باشد میزان اجاره بهاء بر اساس املاک مشابه تعیین خواهد شد.”

تبصره ۱ – ارزش اجاری مستغلات در مواردی که باید براساس اجاره بهای املاک مشابه تقویم گردد به وسیله اداره امور مالیاتی که ملک در محدوده آن واقع است تعیین خواهد شد.
تبصره ۲ – از ابتدای سال ۱۳۸۲، مأخذ محاسبه درآمد مشمول مالیات اجاره املاک، ارزش اجاری خواهد بود که توسط کمیسیون تقویم املاک موضوع ماده (۶۴) این قانون برای محدوده شهرها در روستاها و بر اساس هر متر مربع تعیین خواهد شد.
نرخ محاسبه مالیات بر درآمد اجاره املاک
به‌استناد مفاد ماده قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱۳۶۶/۱۲/۰۳ و اصلاحیه مورخ ۱۳۸۰/۱۱/۲۷ نرخ محاسبه مالیات بر عملکرد اجاره املاک اشخاص حقیقی بر اساس نرخ‌های مقرر در ماده ۱۳۱ و نرخ محاسبه مالیات بر عملکرد اشخاص حقوقی تابع نرخ ماده ۱۰۵ قانون مزبور صورت خواهد گرفت.

نحوه پرداخت مالیات بر درآمد اجاره املاک
مالک یا مالکین مکلفند اظهارنامه مالیاتی هر سال در آمد اجاره خود را تا پایان تیر ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی مربوطه تسلیم و مالیات متعلقه را نیز پرداخت کنند( ماده ۸۰ ق.م.م)
در صورتی‌که مستأجر اشخاص حقوقی (اعم از دولتی یا خصوصی و یا نهادهای عمومی غیر دولتی) باشند هنگام پرداخت اجاره بهاء مکلفند مالیات متعلقه را بر اساس قانون محاسبه، کسر و ظرف مدت ده روز پس از کسر مالیات مربوطه را به اداره امور اقتصادی و دارائی محل وقوع ملک پرداخت و رسید آن را به مؤجر تسلیم نماید.(تبصره ۹ ماده ۵۳ ق.م.م)
معافیت های مالیات بر عملکرد اجاره املاک (مستغلات)
محل سکونت پدر و مادر یا همسر یا فرزند یا اجداد همچنین محل سکونت افراد تحت تکفل مالک اجاری تلقی نمی‌شود مگر این‌که به‌موجب اسناد و مدارک ثابت گردد که اجاره پرداخت می‌شود در صورتی‌که چند واحد مسکونی محل سکونت مالک و یا افراد مزبور باشد یک واحد برای سکونت مالک و یک واحد مسکونی برای هر یک از افراد مذکور به انتخاب مالک از شمول مالیات موضوع اجاره معاف هستند؛ یعنی چنانچه مالک دارای ۴ واحد مسکونی و سه فرزند بالغ باشد می‌تواند یک واحد برای خود فرزندان یک واحد تخصیص دهد و از شمول مالیات اجاره معاف باشد.(تبصره ۱ ماده ۳)

هرگاه مالک، خانه یا آپارتمان مسکونی خود را به اجاره واگذار نماید و خود محل دیگری برای سکونت خویش اجاره نماید یا از خانه سازمانی که کارفرما در اختیار او می‌گذارد استفاده کند، در احتساب درآمد مشمول مالیات این فصل، میزان مال الاجاره ای که به‌موجب سند رسمی یا قرارداد می پردازد یا توسط کارفرما از حقوق وی کسر و یا برای محاسبه مالیات حقوق رسمی یا قرارداد می‌پردازد یا توسط کارفرما از حقوق وی کسر و یا برای محاسبه مالیات حقوق تقویم می‌گردد از کل مال الاجاره دریافتی او کسر خواهد شد (ماده ۵ ق.م.م).

در مورد شخص حقیقی که هیچ گونه درآمدی ندارد تا میزان معافیت مالیاتی درآمد حقوق موضوع ماده (۸۴) این قانون از درآمد مشمول سالانه مستغلات از مالیات معاف و مازاد طبق مقررات این فصل مشمول مالیات است. مشمولات این ماده باید اظهارنامه مخصوصی طبق نمونه‌ای که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد به اداره امور مالیاتی مربوط باید خلاصه مندرجات اظهارنامه مودی را به اداره امور مالیاتی محل سکونت مودی ارسال دارد و در صورتی که ثابت شود اظهارنامه مودی خلاف واقع است مالیات متعلق به اضافه یک برابر آن بعنوان جریمه وصول خواهد شد. در اجرای حکم این ماده حقوق بازنشستگی و وظیفه دریافتی و جوایز و سود ناشی از سپرده های بانکی درآمد تلقی نخواهد شد.

تبصره ۱ – حکم این ماده در مورد فرزندان صغیری که تحت ولایت پدر باشند جاری نخواهد بود.
تبصره ۲ – در صورتی که سایر درآمدهای مشمول مالیات ماهانه مودی کمتر از مبلغ مذکور در این ماده باشد، آن مقدار از درآمد مشمول مالیات اجاره املاک که با سایر درآمدهای مودی بالغ بر مبلغ فوق باشد معاف و مازاد طبق مقررات این فصل مشمول مالیات خواهد بود.(تبصره ۲ ماده ۵۷ ق.م.م) و همچنین به موجب ماده (۱۱) قانون تشویق احداث و عرضه واحدهای مسکونی(استیجاری) مصوب ۱۳۷۷/۳/۲۴ کلیه واحدهای مسکونی زیربنای ۱۵۰ متر مربع در تهران و ۲۰۰ متر در سایر نقاط و کمتر که به منظور سکونت به اجاره واگذار شدند از پرداخت ۱۰۰% مالیات بر عملکرد اجاره معاف می‌شوند.
نحوه محاسبه و کسر مالیات تکلیفی در آمد اجاره املاک
با توجه به مفاد تبصره ۹ ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم کلیه اشخاص حقوقی(اعم از دولتی یا خصوصی یا نهاد‌های عمومی غیردولتی) مکلف هستند هنگام پرداخت اجاره بهای مالیات متعلق به شرح ماه (۱۰۵) یا (۱۳۱) قانون مزبور حسب مورد محاسبه کسر و ظرف ده روز به حساب تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی کشور واریز و رسید پرداخت را به مالک تسلیم کنند.

با استفاده از تبصره فوق چنانچه اجاره املاک ماهانه، سه ماهه، شش ماهه و یا سالیانه پرداخت شود تکلیف فوق حسب مورد به ترتیب ۱۲، ۲، ۴ و یا یک مرتبه در سال باید انجام شود. چنانچه مالک مورد اجاره (املاک و مستغلات) بیش از یکنفر باشند، پس از کسر معافیت ۲۵ درصد بابت استهلاک نخست باید درآمد اجاره به نسبت مالکیت مالکان مشخص شده و سپس بر اساس سهم هر یک از مالکین مالیات مربوطه محاسبه و کسر شود.

مالیات بردرآمد املاک
مالیات بر در آمد املاک مالیاتی است که از درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران پس از کسر معافیت مقرر اخذ می‌شود.

مالیات بر عملکرد املاک مواد ۵۲ تا ۸۰ قانون مالیات‌های مستقیم
به استناد ماده ۵۹ قانون مالیات‌های مستقیم نقل و انتقال قطعی املاک به مأخذ ارزش معاملاتی در نرخ پنج درصد (۵٪) و همچنین انتقال حق واگذاری محل به مأخذ وجوه دریافتی مالک یا صاحب حق وبه نرخ دو درصد( ۲) در تاریخ انتقال از طرف مالکان عین یا صاحبان حق مشمول مالیات است.

تبصره ۱ – چنانچه برای مورد معامله ارزش معاملاتی تعیین نشده باشد، ارزش معاملاتی نزدیک‌ترین محل مشابه مبنای محاسبه مالیات خواهد بود.
تبصره ۲ – حق واگذاری محل از نظر این قانون عبارت است از حق کسب یا پیشه یا حق تصرف محل یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری محل یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری محل.

اشخاص مشمول مالیات بر درآمد املاک
کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی اعم از اینکه مالک عین ملک و یا مستأجر دارای حق واگذاری محل بابت هرگونه واگذاری سرقفلی محل کسب خود یا انتقال حقوق مربوز به حق تصرف محل و یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری مشمول مالیات هستند.

نقل و انتقال قطعی املاک
با توجه به اصلاح ماده ۵۹ و حذف ماده ۶۰ و تبصره‌های آن و نیز حذف ماده ۶۲ قانون مالیات‌های مستقیم از تاریخ اجرای ماده اصلاح مزبور(۱۳۷۱/۱/۱) مالیات نقل و انتقالات قطعی املاک بدون در نظر گرفتن تاریخ تملک مالک؛ از مأخذ ارزش معاملاتی زمان انتقال و به نسبت سهم هر مالک، به نرخ مقرر در ماده ۵۹ محاسبه و وصول خواهد شد و در صورتی‌که ملک مورد معامله فاقد ارزش معاملاتی باشد ارزش معاملاتی نزدیک‌ترین محل مشابه مبنای محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت. ضمنا چنانچه ملک در سنوات قبل دارای ارزش معاملاتی بوده ولی در سال انتقال برای آن ارزش معاملاتی تعیین نشده باشد در این صورت آخرین ارزش معاملاتی تعیین شده قبلی فاقد اعتبار خواهد بود.

چگونگی تعیین ارزش معاملاتی املاک
تعیین ارزش معاملاتی املاک به عهده کمیسیون تقویم املاک متشکل از هفت عضو است که در تهران از نمایندگان سازمان امور مالیاتی کشور و وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی، جهاد کشاورزی اینده سازمان ثبت و اسناد و املاک و سه نفر متعمد محل بصیر و مطلع در تقسیم املاک به معرفی شورای شهر و در شهرستان‌ها از مدیران کل یا روسای ادارات امور مالیاتی، مسکن و شهرسازی، جهاد کشاورزی و ثبت و اسناد و املاک به ترتیب در مراکز استان‌ها یا شهرستان‌ها حسب مورد و یا نمایندگان آن‌ها و سه نفر معتمد و مطلع در امور تقویم املاک به معرفی شورای شهر تشکیل و هر سال یکبار نسبت به تعیین ارزش معاملاتی املاک اقدام خواهد نمود (ماده ۶۴ ق.م.م).

معافیت نقل و انتقال املاک
نقل و انتقال قطعی املاک که در اجرای قوانین و مقررات اصلاحات ارضی به عمل آمده و یا خواهد آمد و واحدهای مسکونی از طرف شرکت‌های تعاونی مسکن به اعضاء آن‌ها مشمول مالیات نقل و انتقال نیستند(ماده ۶۵ ق.م.م).
در صورتی که انتقال گیرنده دولت یا مؤسسات وابسته به آن‌ها بوده و همچنین در مواردی که ملک به وسیله اجرای ثبت و یا سایر ادارات دولتی به قائم مقامی مالک انتقال داده شود چنانچه بهای مذکور در سند کمتر از ارزش معاملاتی باشد در محاسبه مالیات نقل و انتقال بهای مذکور در سند به جای ارزش معاملاتی هنگام انتقال حسب مورد ملاک عمل قرار خواهد گرفت.
فسخ معاملات قطعی املاک بر اساس حکم مراجع قضایی به طور کلی و اقاله یا فسخ معاملات قطعی املاک در سایر موارد تا شش ماه بعد از انجام معامله به عنوان معامله جدید مشمول مالیات نقل و انتقال نخواهد بود (ماده ۶۷ ق.م.م).
املاکی که در اجرای ماده ۳۴ قانون ثبت مصوب مرداد ۱۳۲۰ و اصلاحات بعدی آن به دولت تملیک می شود از پرداخت مالیات نقل و انتقال قطعی معاف است. (ماده ۶۸ ق.م.م)
اولین انتقال قطعی واحدهای مسکونی ارزان و متوسط قیمت که ظرف مدت ۱۰ سال از تاریخ تصویب این قانون مطابق ضوابط و قیمت‌هایی که وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و امور اقتصادی و دارایی تعیین می نمایند احداث و حداکثر در مدت یک سال از تاریخ انقضای مهلت اجرای برنامه احداث که حسب مورد توسط وزارت مسکن و شهرسازی با شهرداری محل تعیین می شود منتقل گردد از پرداخت مالیات بر نقل و انتقال قطعی املاک معاف می باشد. (ماده ۶۹ ق.م.م)
هر گونه مال یا وجوهی که از طرف وزارتخانه‌ها و موسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها بابت عین یا حقوق راجع به املاک و اراضی برای ایجاد و یا توسعه مناطق نظامی یا مرافق عامه از قبیل توسعه با احداث جاده، راه آهن، خیابان، معابر، لوله کشی آب و نفت و گاز، حفر نهر و نظایر آن‌ها به مالک یا صاحب حق تعلق می گیرد یا حساب وی به ودیعه گذاشته می شود از مالیات نقل و انتقال معاف خواهد بود.
املاکی که طبق قوانین مربوطه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده یا می رسد در صورت انتقال به سازمان میراث فرهنگی کشور نسبت به کل مالیات نقل و انتقال قطعی متعلق و در سایر موارد که مالکیت در دست اشخاص باقی می ماند نسبت به ۵۰% مالیات مربوط به درآمد موضوع فصل مالیات بر عملکرد املاک از معافیت مالیاتی برخوردار خواهد شد و همچنین هرگونه وجه یا مالی که از طرف اشخاص مذکور بابت تملک املاک یا حقوق واقع در محدوده طرح‌های نوسازی، بهسازی و بازسازی محلات قدیمی و بافت‌های فرسوده‌ی شهرها به مالکین یا صاحبان حق تعلق می گیرد از پرداخت مالیات، نقل و انتقال معاف است ( ماده ۷۰ ق.م.م).

مالیات بر درآمد وکلای دادگستری یا حق الوکاله
مالیات وکلای دادگستری یا حق الوکاله
مالیات وکلای دادگستری یا حق الوکاله وکلای دادگستری و کسانی که در محاکم اختصاصی وکالت می‌کنند مکلفند در وکالت‌نامه‌های رقم حق الوکاله‌ها را قید نمایند و معادل پنج درصد(۵) آن بابت على الحساب مالیاتی روی وکال تمبر الصاق و ابطال نمایند که در هر حال مبلغ تمبر حسب مورد نباید کمتر از میزان مقرر در زیر باشد. (ماده۱۰۳ ق.م.م)

در دعاوی و اموری که خواسته آن‌ها مالی است پنج درصد( ۵./) حق الوکاله مقرر در تعرفه برای هر مرحله
در مواردی که موضوع وکالت مالی نباشد یا تعیین بهای خواسته قانونا لازم نیست و همچنین در دعاوی کیفری که تعیین حق الوکاله به نظر دادگاه است پنج درصد( ۵./) حداقل حق الوکاله مقرر در آئین نامه حق الوکاله برای هر مرحله.
در دعاوی کیفری نسبت به مورد ادعای خصوصی که مالی باشد بر طبق مفاد حکم بند (الف) این ماده.
در مورد دعاوی و اختلافات مالی که در مراجع اختصاصی غیر قضایی رسیدگی و حل و فصل می شود و برای حق الوکاله آن‌ها تعرفه خاص مقرر نشده است از قبیل اختلافات مالیاتی و عوارض توسعه معابر شهرداری و نظایر آن‌ها
مفاد این بند درباره اشخاصی که وکالت در مراجع مذکور در این بند اقدام می نمایند (ولو اینکه وکیل دادگستری نباشند) نیز جاری است. جز در مورد کارمندان مودی یا پدر مادر برادر خواهر، پسر، دختر نوه و همسر مؤدی.

تبصره ۱ – در هر مورد که طبق مفاد این ماده عمل نشده باشد وکالت وکیل با رعایت مقررات قانون آئین دادرسی مدنی در هیچیک از دادگاه‌ها و مراجع مزبور قابل قبول نخواهد بود مگر در مورد وکالت‌های مرجوعه از طرف وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و م وابسته به دولت شهرداری‌ها که محتاج به ابطال تمبر روی وکالتنامه نیستند.
تبصره ۲ – وزارتخانه‌ها دولت و شهرداری‌ها مکلف کسر و بابت على الحساب مال وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به دارایی‌ها مکلفند از وجوهی که بابت حق الوکاله به وکلا پرداخت می کنند پنج درصد(۵) آن را على الحساب مالیاتی وکیل ظرف ده روز به اداره مالیاتی محل پرداخت نمایند.
تبصره ۳ – در صورتی که پس از ابطال تمبر تعقیب دعوی به وکیل دیگری واگذار شود وکیل جدید مکلف به ابطال تمبر روی وکالتنامه مربوط نخواهد بود.
تبصره ۴- در مواردی که دادگاه حق الوکاله یا خسارت حق الوکاله را بیشتر یا کمتر از مبلغی که مأخذ ابطال تمبر روی وکالتنامه قرار گرفته است تعیین نمایند مدیران دفتر دادگاه‌ها مکلف اند میزان مورد حکم تابی را به اداره امور مالیاتی مربوط اطلاع دهند تا مابه التفاوت مورد محاسبه قرار گیرد.
نکته: در صورت تخلف از مقررات قانونی مختلف علاوه بر اصل تمبر معادل ۲ برابر آن جریمه خواهد شد.

مالیات بر درآمد حق تمبر
مالیات حق تمبر
ضرورت صدور پروانه کسب هر عضو، پرداخت مالیات حق تمبر، طبق مفاد بند ۱۱ ماده ۴۶ بوده که مبلغ آن برای صدور پروانه کسب یکصد هزار ریال و برای تجدید کسب پنجاه هزار ریال است و این مبالغ طی فیش مالیاتی که توسط مسئول مربوط در اتحادیه در اختیارتان قرار می گیرد باید به حساب خزانه دولت در یکی از شعب بانک ملی واریز شود. طبق قانون مالیات‌های مستقیم وصول این نوع مالیات به عهده اتحادیه‌ها بوده و ملزم و مکلف به انجام امور مربوط هستند. در صورت تخلف طبق مفاد ماده (۵۱ ق.م.م) علاوه بر پرداخت اصل این مالیات باید دو برابر آن را به عنوان جریمه پرداخت نماید. این نوع مالیات را از نظر قانون مالیات تکلیفی می‌نامند.

از هر برگ چک که از طرف بانک‌ها چاپ می‌شود در موقع چاپ دویست (۲۰۰) ریال حق تمبر اخذ می‌شود. (ماده ۴۴ ق.م.م)
از اوراق مشروطه زیر نسبت به مبلغ آن‌ها معادل سه در هزار حق تمبر اخذ می‌شود. برات، فته طلب (سفته) و نظایر آن‌ها (ماده ۴۵ ق.م.م)
سهام و سهم الشرکه کلیه شرکت‌های ایرانی موضوع قانون تجارت به استثنای شرکت‌های تعاونی بر اساس ارزش اسمی یا سهم الشرکه معادل دو هزار حق تمبر اخذ می‌شود(ماده ۴۸)
از کلیه اسناد تجاری قابل انتقال که در ایران صادر و یا معامله و مورد استفاده قرار داده می‌شود و اسناد کاشف از حقوق مالکیت نسبت به مال التجاره از قبیل بارنامه دریایی و هوایی و همچنین اوراق بیمه مال التجاره پنج هزار ریال (۵۰۰۰) و بارنامه زمینی و صورت وضعیت مسافری یک هزار ریال (۱۰۰۰) حق تمبر دریافت می‌شود.
تبصره- از اوراق و مدارک زیر به شرح مقرر در این تبصره حق تمبر اخذ می‌شود:

بابت صدور کار معافیت
بابت گواهینامه رانندگی بین المللی
پلاک ترانزیت انواع خودرو و شماره گذار موقت
گواهینامه رانندگی خودرو به ازای هر سال مدت اعتبار
کارنامه و گواهینامه دورهای ابتدایی تا متوسطه
دانشنامه و گواهی قطع کاردانی تا دکترا و بالاتر
گواهی ارزش تحصیلی
گواهی ارزش تحصیلی دوره‌های فنی و حرفه ای و دانشگاهی خارجی
پروانه مامایی یا مدرک تحصیلی کاردانی و دندانپزشکی تجربی
پروانه مشاغل پزشکی و دندانپزشکی،دامپزشکی و داروسازی
جواز تاسیس کارت شناسایی، کارت بازرگانی و سایر پروانه‌های کسب و کار
مالیات بر درآمد کشاورزی
مالیات بر درآمد کشاورزی
درامد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور،صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل‌ها،باغات اشجار از هر قبیل و نخلیات از پرداخت مالیات معاف است.

دولت مکلف است مطالعات و بررسی‌های لازم را در زمینه کلیه ی فعالیت‌های کشاورزی و آن رشته از فعالیت‌های مزبور که ادامه فعالیت آن‌ها ضرورت داشته باشد معمول و لایحه مربوط را حداکثر تا آخر برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی به مجلس تقدیم نماید.

مالیات بر درآمد اتفاقی
درآمد نقدی و غیر نقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاباتی و یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل می‌نماید، مشمول مالیات اتفاقی به نرخ مقرر در ماده ۱۳۱ ق.م.م می گردد(ماده ۱۱۹ ق.م.م)

درآمد مشمول مالیات اتفاقی
درآمد مشمول مالیات اتفاقی عبارتست از صد در صد درآمد حاصله و در صورتی‌که غیر نقدی باشد به بهای روز تحقق درآمد طبق مقررات تقدیم می‌شود مگر در مورد املاکی که در اجرای مفاد ماده (۶۴ق. م. م) برای آن‌ها ارزش معاملاتی تعیین شده است که در این صورت ارزش معاملاتی ماخذ محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت (ماده ۱۲۰ ق.م.م)

تبصره: در مورد صلح معوض و هبه معوض باستثنای مواردیکه مشمول ماده ۶۳ ق.م.م است درآمد مشمول مالیات عبارتست از مابه التفاوت ارزش عوضین که بر اساس مقررات این ماده تعیین می‌شود نسبت به طرف معامله ای که از آن منتفع شده است.

وظایف مؤدیان مشمول مالیات در آمد اتفاقی
صاحبان درآمد موضوع این فصل مکلفند در هر سال اظهارنامه مالیاتی خود را در مورد منافع ماده (۱۲۳ق.م.م) تا آخر اردیبهشت ماه سال بعد و در سایر موارد ظرف سی روز از تاریخ تحصیل در آمد یا تعلق منافع به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مالیات متعلق را بپردازد . در صورتی‌که معامله در دفاتر اسناد رسمی انجام و مالیات وصول شده باشد تکلیف تسلیم اظهارنامه ساقط می‌شود (ماده ۱۲۶ ق.م.م)

در آمدهایی که مشمول مالیات اتفاقی نمی گردد
کمک‌های نقدی و غیر نقدی بلاعوض سازمان‌های خیریه یا عام المنفعه یا وزارتخانه‌ها یا موسسات دولتی و شرکت‌های دولتی یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلاب اسلامی به اشخاص حقیقی پس از مواردی که مشمول مالیات فصل حقوق است.
وجوه یا کمک‌های مالی اهدائی به خسارت دیدگان جنگ، زلزله، سیل، آتش سوزی و یا حوادث غیر مترقبه.
جوایزی که دولت برای تشویق صادرات و تولید و خرید محصولات کشاورزی پرداخت می‌نماید (ماده ۱۲۷ ق.م.م)
چگونگی رسیدگی به مالیات درآمد اتفاقی
درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی ناشی از درآمدهای اتفاقی از طریق رسیدگی به دفاتر تشخیص می‌گردد و مالیات‌هایی که طبق مقررات این فصل در منبع پرداخت می‌گردد بعنوان پیش پرداخت مالیات آن‌ها منظور خواهد شد. ( ماده ۱۲۸ ق.م.م)

نتیجه گیری:

قانون مالیات‌ها و نحوه و زمان پرداخت هر یک از آنها به طور جداگانه دارای جزییات فراوان بوده و باید در خصوص رعایت هر یک دقت کافی به عمل آید . مودیان به خوبی می دانند هر گونه نقص و سهل انگاری در پرداخت مالیات ها یا ارائه اسناد و مدارک آنها می تواند منجر به جریمه های سنگین و ممنوعیت های قانونی زیادی در خصوص کسب و کار گردد . شرکتها و موسسات مالی ، حسابداری و حسابرسی در صورت تمایل مودیان می توانند مشاوره های تخصصی در زمینه پرداخت مالی از جمله مالیات عملکرد ، تکلیفی و ارزش افزوده ارائه دهند و مسیر را برای آنها هموار کرده و بخش بزرگی از مسئولیت های قانونی مودیان را در زمینه قوانین مالیاتی به عهده گرفته و به سرانجام برسانند .