انواع مالیات در ایران به دو گروه اصلی تقسیم می شود. این دو گروه از انواع مالیات، زیر مجموعه های فراوانی دارند و در مورد هر کدام از آن ها می توان به طور جداگانه صحبت های زیادی کرد. مالیات های مستقیم و مالیات های غیر مستقیم این دو گروه مالیاتی هستند. در این مقاله در ابتدا توضیحات مختصری در موردمالیات مستقیم و غیر مستقیم ارائه می کنیم؛ سپس موضوع قانون مالیات های غیر مستقیم را موشکافی می کنیم و هر آنچه که لازم دارید در مورد آن بدانید را برایتان روشن می سازیم، پس با ما همراه باشید.
مالیات های مستقیم چه هستند؟ مالیاتی که هر ماه از حساب شما کسر میشود
مالیات مستقیم با عنوان‌های مختلفی همچون مالیات عملکرد یا مالیات بر درآمد نیز شناخته میشود. مالیات مستقیم یک نوع از مالیات است که بر اساس دارایی یک شخص تعیین میشود و به‌طور مستقیم از دارایی و درآمد افراد گرفته میشود. مالیات های مستقیم، بدون واسطه برای سازمان‌ها، مؤسسات و افراد تعیین می‌شوند و توسط اداره امور مالیاتی دریافت می‌شوند. برای مثال اگر شما کارمند یک شرکت دولتی باشید، این مالیات از حقوق ماهیانه شما کسر خواهد شد. برای اطلاع از مالیات حقوق در سال جاری، می‌توانید به صفحه مالیات حقوق مراجعه کنید.
مالیات مستقیم از اقشار ضعیف و کم‌درآمد دریافت نمی‌شود تا این مسئله قدمی در مسیر تأمین عدالت اجتماعی باشد.
انواع مالیات مستقیم کدامند؟
مالیات بر درآمد
مالیات دارایی نیز دسته دوم از مالیات های مستقیم است. مالیات بر دارایی با عنوان مالیات بر ثروت نیز شناخته میشود. طبق قانون مالیات های مستقیم مصوب در سال ۱۳۶۶، مالیات بر دارایی (ثروت) خود شامل ۵ دسته است. این ۵ دسته عبارت‌اند از:
مالیات بر ارث
مالیات بر تمبر
مالیات بر اراضی بایر
مالیات سالانه املاک
مالیات مستغلات مسکونی خالی از سکنه
قانون مالیات های مستقیم چگونه تدوین میشود؟
اولین تلاش جدی در زمینه تدوین قانون‌های مالیاتی در قانون اساسی مربوط به دوران مشروطه است. اولین قوانین جدی در این زمینه در سال ۱۳۴۵ به تصویب رسیدند که تا به امروز شامل تحولات و تغییرات زیادی گشته‌اند. قانون مالیات مستقیم نیز هرچند وقت یک‌بار موردبررسی و اصلاح قرار می‌گیرند. تدوین قوانین مالیاتی از جهات مختلف اهمیت دارد. از طرفی قوانین مالیاتی چهارچوبی امن برای مهیا شدن منابع مالی کشور هستند و از طرف دیگر به سازمان‌دهی امور اقتصادی منجر می‌شوند. بنابراین در مجموع هدف نهایی قانون مالیات های مستقیم رشد اقتصادی کشور است. البته نباید اهداف دیگر قانون مالیات های مستقیم همچون مساوات در توزیع ثروت بین اقشار جامعه و عدالت اجتماعی را نادیده بگیریم.
نکات مهم در مورد قانون مالیات های مستقیم:
نکاتی در مورد قانون مالیات های مستقیم در ایران وجود دارد که بد نیست به آن‌ها توجه داشته باشیم:
طبق ماده ۱۴۵ قانون مالیات های مستقیم، مالیاتی به اوراق مشارکت و سود سپرده‌های بانکی تعلق نمی‌گیرد.
همچنین طبق قانون مالیات های مستقیم مالیاتی به بهره توزیعی سهام در سطح افراد حقیقی نیز تعلق نمی‌گیرد.
مالیاتی که به درآمد افراد حقیقی تعلق می‌گیرد به‌صورت پایه‌های جدا گرفته میشود.
نرخ مالیات در ایران نسبت به دیگر کشورهای جهان پایین‌تر است.
ماده ۸۵ قانون مالیات های مستقیم می‌گوید نرخ مالیات وارده بر حقوق، به نسبت دیگر انواع مالیات بر درآمد کمتر است.
طبق نظر بسیاری از منتقدین، در مالیات های مستقیم عدالت در نظر گرفته نمی‌شود
باب‌ها و ماده های قانون مالیات های مستقیم:
در قانون مالیات های مستقیم باب‌های مختلفی وجود دارد که ماده های قانون مالیات های مستقیم در این باب‌ها دسته‌بندی‌شده‌اند. در ادامه به‌طور خلاصه به این باب‌ها و ماده‌ها اشاره می‌کنیم. در حال حاضر ۵ باب برای قانون مالیات های مستقیم وجود دارد.
اشخاص مشمول مالیات قانون مالیات های مستقیم (باب اول قانون مالیات های مستقیم)
باب اول قانون مالیات های مستقیم شامل ۲ ماده است. در این باب به معافیت مالیاتی پرداخت‌شده است.
ماده ۱ – اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات مستقیم هستند:
وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی
همه دستگاه‌هایی که دولت بودجه آن‌ها را تأمین می‌کنند.
شهرداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها
ماده ۲ – اشخاص زیر معافیت از مالیات مستقیم هستند:
وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی
همه دستگاه‌هایی که دولت بودجه آن‌ها را تأمین می‌کنند.
شهرداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها
مالیات بر دارایی قانون مالیات های مستقیم (باب دوم)
این باب از قانون نیز دارای چند فصل است که شامل موارد زیر است:
فصل اول: مالیات سالیانه املاک (مواد قانونی ۳ تا ۹)
فصل دوم: مواد قانونی ۱۰ و ۱۱
فصل سوم: مالیات بر اراضی بایر (مواد قانونی ۱۲ تا ۱۶)
فصل چهارم: مالیات بر ارث (مواد قانونی ۱۷ تا ۴۳)
فصل پنجم: مالیات حق تمبر (مواد قانونی ۴۴ تا ۵۱)
مالیات بر درآمد قانون مالیات های مستقیم (باب سوم)
ماده های موضوع مالیات بر درآمد قانون مالیات های مستقیم نیز در باب سوم مطرح‌شده است. این باب دارای ۷ فصل است که شامل موارد زیر است:
فصل اول: مالیات بر درآمد املاک (مواد قانونی ۵۲ تا ۸۰)
فصل دوم: مالیات بر درآمد کشاورزی (ماده قانونی ۸۱)
فصل سوم: مواد قانونی ۸۲ تا ۹۲
فصل چهارم: مالیات بر درآمد مشاغل (مواد قانونی ۹۳ الی ۱۰۴)
فصل پنجم: مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (مواد قانونی ۱۰۵ تا ۱۱۸)
فصل ششم: مالیات درآمد اتفاقی (مواد قانونی ۱۱۹ تا ۱۲۸)
فصل هفتم: مالیات بر درآمد ناشی از منابع مختلف (مواد قانونی ۱۲۹ تا ۱۳۱)
مقررات مختلف قانون مالیات های مستقیم (باب چهارم)
درصورتی‌که می‌خواهید مقررات متفرقه در زمینه قانون مالیات های مستقیم را بخوانید به بابت چهارم مراجعه کنید. این باب نیز شامل ۹ فصل، به شرح زیر است:
فصل اول: معافیت ها (مواد قانونی ۱۳۲ تا ۱۴۶)
فصل دوم: هزینه های قابل‌قبول و استهلاک (مواد قانونی ۱۴۷ تا ۱۵۱)
فصل سوم: قرائن و ضرایب مالیاتی (مواد قانونی ۱۵۲ تا ۱۵۴)
فصل چهارم: مقررات عمومی (مواد قانونی ۱۵۵ تا ۱۷۶)
فصل پنجم: وظایف مودیان (مواد قانونی ۱۷۷ تا ۱۸۱)
فصل ششم: وظایف اشخاص ثالث (مواد قانونی ۱۸۲ تا ۱۸۸)
فصل هفتم: تشویقات و جرائم (مواد قانونی ۱۸۹ تا ۲۰۲)
فصل هشتم: ابلاغ (مواد قانونی ۲۰۳ تا ۲۰۹)
فصل نهم: وصول مالیات (مواد قانونی ۲۱۰ تا ۲۱۸)
سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالیات های مستقیم (باب پنجم)
در باب پنجم که شامل ۶ فصل است هم به سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی پرداخته‌شده است:
فصل اول: مراجع تشخیص مالیات و وظایف و اختیارات آن‌ها (مواد قانونی ۲۱۹ تا ۲۳۵)
فصل دوم: ترتیب رسیدگی (مواد قانونی ۲۳۶ تا ۲۴۳)
فصل سوم: مرجع حل اختلاف مالیاتی (مواد قانونی ۲۵۵ تا ۲۵۱)
فصل چهارم: شورای عالی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن‌ها (مواد قانونی ۲۵۲ تا ۲۵۹)
فصل پنجم: هیئت عالی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن‌ها (مواد قانونی ۲۶۱ تا ۲۶۲)
فصل ششم: دادستانی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن‌ها (مواد قانونی ۲۶۳ تا ۲۸۲)
مشاغل بند الف ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم چه مشاغلی هستند؟
۱. دارندگان کارت بازرگانی و کلیه واردکنندگان و صادرکنندگان.
۲. صاحبان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی که برای آن‌ها جواز تأسیس و پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه ذی‌ربط صادرشده یا میشود.
۳. بهره‌برداران معادن.
۴. صاحبان مؤسسه‌های حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره‌ای، انفورماتیک، رایانه‌ای اعم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و طراحی سیستم و حسابداران رسمی.
۵. صاحبان مراکز آموزشی و پرورشی، آموزشگاه‌های آزاد، مدارس غیرانتفاعی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی.
۶.صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها و خانه‌های سالمندان
۷. صاحبان متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر.
۸. بنکداران، عمده‌فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها.
۹. نمایندگان مؤسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی.
۱۰. صاحبان مؤسسات حمل‌ونقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری.
۱۱. صاحبان مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور.
۱۲. صاحبان مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی.
مشاغل بند ب ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم چه مشاغلی هستند؟
۱. صاحبان کارگاه‌های صنعتی.
۲٫ صاحبان مشاغل ساختمانی، تأسیسات فنی و صنعتی، نقشه‌کشی، نقشه‌برداری، محاسبات فنی و نظارت.
۳. چاپخانه‌داران، لیتوگرافی‌ها، ارائه‌دهندگان خدمات چاپ و گرافیست‌ها.
۴. صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای.
۵. وکلا، کارشناسان، مترجمان رسمی دادگستری، مشاوران حقوقی و اعضای سازمان‌های نظام مهندسی.
۶. محققان، پژوهشگران و کارشناسان آزاد که به تهیه و ارائه طرح‌های تحقیقاتی اشتغال دارند.
۷. دلالان، حق العملکاران، کارگزاران.
۸. صاحبان مراکز فرهنگی – هنری، فرهنگسراها، کانون‌های حرفه‌ای و انجمن‌های صنفی تخصصی.
۹. صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی.
۱۰. صاحبان مشاغل فیلم‌برداری، دوبلاژ، مونتاژ و سایر خدمات سینمایی.
۱۱. پزشکان و دندانپزشکان که دارای مطب هستند و دامپزشکان که به حرفه دامپزشکی اشتغال دارند.
۱۲. صاحبان آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌ها، فیزیوتراپی‌ها، سونوگرافی‌ها، الکتروانسفالوگرافی‌ها، سی تی اسکن‌ها، سالن‌های زیبایی و دیگر ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی طبی و غیر طبی، صاحبان داروخانه‌ها اعم از انسانی و دامی، لابراتوارهای دندانسازی، مراکز ترک اعتیاد، مؤسسات ترمیم و کاشت مو، سازندگان اعضای مصنوعی، مراکز بینایی‌سنجی و شنوایی‌سنجی، مشاوره ژنتیک، مشاوره روان‌سنجی و روان‌شناسی، دفاتر خدمات پرستاری، مامایی و مراکز خدمات آمبولانس.
۱۳. صاحبان میهمان‌سراها، میهمان‌پذیرها و مسافرخانه‌ها.
۱۴. صاحبان تالارهایی پذیرایی، رستوران‌ها، تهیه‌کنندگان غذاهای آماده، ارائه‌دهندگان خدمات پذیرایی و کرایه دهندگان ظروف.
۱۵. صاحبان دفاتر اسناد رسمی.
۱۶. صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز و اتوسرویس‌ها.
۱۷. صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های اتومبیل و بنگاه‌های معاملات املاک و آژانس‌های کرایه اتومبیل.
۱۸. سازندگان و فروشندگان طلا و جواهر.
۱۹. عاملان فروش و فروشندگان آهن‌آلات، فروشندگان مصالح ساختمانی دارنده عاملیت مجاز یا توزیع (سیمان، گچ و سایر مصالح ساختمانی)
۲۰. صاحبان دفاتر خدمات ارتباطی (دفتر خدمات مشترکین تلفن همراه و آژانس‌های پستی)، صاحبان دفاتر خدمات دولت الکترونیک (پلیس+ ۱۰) و دفاتر خدمات الکترونیک شهر.
۲۱. صاحبان جایگاه‌های اختصاصی فرآورده‌های نفتی و گاز (پمپ‌های بنزین و گازوئیل و گاز).
۲۲. صاحبان مهدهای کودک و پیش‌دبستانی.
۲۳. ناشران و صاحبان مؤسسات انتشاراتی.
۲۴. صاحبان دفاتر خدمات پیک موتوری.
۲۵. صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی.
۲۶. شیرینی‌فروشان و قنادی‌های دارای کارگاه.
۲۷. صاحبان کارگاه‌های تولیدی نان‌های حجیم، فانتزی و صنعتی.
ماده‌های قانون مالیات‌های مستقیم
قانون مالیات‌های مستقیم در ۵ باب و ۲۸۲ ماده قانونی نوشته شده است که عبارت‌اند از:
باب اول اشخاص مشمول مالیات قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۲ ماده قانونی
باب دوم مالیات بر دارائی قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۴۹ ماده قانونی
باب سوم مالیات‌بردرآمد قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۸۰ ماده قانونی
باب چهارم در مقررات مختلف قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۸۷ ماده قانونی
باب پنجم سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۶۴ ماده قانونی
تفاوت مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم چیست؟
مالیات غیر مستقیم که آن را با عناوین مالیات بر ارزش افزوده (مالیات بر مصرف) نیز می‌شناسند، در کشورهای مختلف در حال گسترش است، اما این نوع مالیات مشکلاتی دارد که باعث میشود مالیات غیر مستقیم همواره به‌عنوان گزینه اول دریافت مالیات محسوب نشود. مشکلاتی که دریافت مالیات مستقیم برای دولت‌ها به دنبال دارد شامل مواردی همچون پرداخت یکسان مالیات توسط اقشار پولدار و فقیر و یا غیر معین بودن آن است. در این شرایط دولت‌ها برای پوشش مشکلات مالیات غیر مستقیم از مالیات های مستقیم استفاده می‌کنند.
مالیات غیر مستقیم به‌صورت غیر مستقیم از افراد مختلف دریافت می‌شوند اما عموماً مردم خودشان متوجه پرداخت این مالیات نیستند، چراکه این نوع مالیات عموماً بر قیمت کالاها و خدمات اضافه میشود. مالیات بر واردات و مالیات بر معاملات نیز، زیرمجموعه‌های مالیات غیر مستقیم هستند.
