مالیات در دنیا از جمله ایران دارای دو نوع است که شامل مالیات مستقیم (مالیات‌بردرآمد) و مالیات غیرمستقیم (مالیات بر مصرف) می‌شود. مالیات بر مصرف مالیاتی است که به خرید کالا و استفاده از خدمات تعلق می‌گیرد. برخلاف مالیات‌بردرآمد، سود سهام و مالیات بر عایدی سرمایه (که از انواع مالیات بر درآمد هستند)، مالیات بر مصرف زمانی گرفته می‌شود که افراد کالا و خدمات را خریداری یا مصرف می‌کنند.
نمونه‌هایی از مالیات بر مصرف عبارت‌اند از مالیات غیر مستقیم، مالیات بر ارزش افزوده و تعرفه‌ها که هر کدام از آن‌ها در شرایط متفاوتی پرداخت می‌شوند. در این مقاله قصد داریم به صورت کامل در مورد مالیات بر مصرف و شرایط آن صحبت کنیم پس با ما همراه باشید.
انواع مالیات بر مصرف چیست؟
همان‌طور که گفته شد مالیات بر مصرف نوعی از مالیات است که بر روی کالاها و خدمات اعمال می‌شود اما دسته‌بندی دقیق‌تر این نوع مالیات شامل چهار دسته زیر است.
انواع مالیات بر مصرف و فروش
مالیات بر فروش
مالیات بر فروش مالیاتی است که از خرده‌فروشی کالا یا خدمات اخذ می‌شود. در تمام دنیا، مالیات‌های فروش، منبع درآمد قابل توجهی برای دولت‌ها است و حتی در برخی از کشورها، شهرداری‌ها و استانداری‌ها اجازه دارند تا مالیات‌های جداگانه خود را نیز به نرخ مالیات سراسری اضافه کنند. همچنین جالب است بدانید برخی از دولت‌ها نیازهای ضروری مانند خواربار فروشی‌ها را از مالیات بر فروش معاف می‌کنند.
مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات است که در هر مرحله از زنجیره تامین کالا یا خدمات اعمال می‌شود. ارزش افزوده‌ای که مشمول مالیات می‌شود، تفاوت بین ارزش کالا در زمان شروع تولید و ارزش در زمان فروش آن است. در برخی از کشورها مثل ایالات متحده، مالیات بر ارزش افزوده وجود ندارد، اما در بیش از ۱۶۰ کشور از جمله ایران مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد و بر کالاهای مختلف اعمال می‌شود.
مالیات بر کالاهای وارداتی
مالیات بر کالاهای وارداتی یا مالیات بر واردات، مالیاتی است که توسط یک کشور بر کالاها یا خدمات وارداتی از کشور دیگر وضع می‌شود. تعرفه‌ها معمولاً بر روی مواد خام در سطح تولیدکننده یا برای کالاهای نهایی در سطح توزیع‌کننده تعیین می‌شود. توجه داشته باشید که مالیات بر کالاهای وارداتی با عوارض واردات متفاوت است. مالیات کالاهای وارداتی، نوعی از مالیات مصرفی است که توسط مصرف‌کنندگان برای کالاهای وارداتی پرداخت می‌شود.
مالیات غیر مستقیم
مالیات‌های اعمال شده بر بعضی از کالاها، خدمات و فعالیت‌ها به عنوان مالیات غیر مستقیم شناخته می‌شود. محصولاتی که مشمول مالیات غیر مستقیم هستند عبارت‌اند از سیگار و بنزین و … برخی از مالیات‌های غیر مستقیم به عنوان مالیات بر گناه شناخته می‌شوند، زیرا برای محصولاتی اعمال می‌شود که دولت می‌خواهد از توزیع زیاد آن‌ها جلوگیری کند، البته این نوع مالیات گاهی اوقات نوعی سو‌ء استفاده بر افزایش مالیات بر مصرف خواهد بود.
نام دیگر مالیات بر مصرف چیست؟
همان‌طور که دیدید انواع مختلفی از مالیات بر مصرف وجود دارد، بنابراین هر کدام از این دسته‌بندی‌ها را می‌توان به عنوان نام دیگری برای مالیات بر مصرف دانست. پس اگر دفعه بعدی که در حال خرید یک محصول از یک سوپرمارکت هستید و متنی با عنوان قیمت برای مصرف‌کننده با احتساب ارزش افزوده مشاهده کردید، آگاه باشید که در حال پرداخت نوعی از مالیات بر مصرف هستید.
نحوه محاسبه مالیات بر مصرف
فارغ از هر چیزی باید بدانید که قانون کلی و سراسری به شکل مالیات بر مصرف در ایران وجود ندارد و این مالیات به یکی از شکل‌های گفته شده دریافت می‌شود. بنابراین زمانی که در مورد محاسبه مالیات بر مصرف صحبت می‌کنیم، منظورمان همان مالیات بر ارزش افزوده است. اگر مطلب ما تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده و محاسبه آن را مطالعه کرده باشید می‌دانید که نحوه محاسبه مالیات بر مصرف در ایران با استفاده از روش صورت حسابی و یا روش تفریق غیر مستقیم صورت می‌گیرد.
به عنوان مثال در روش اول زمانی که یک شرکت قصد خرید یک محصول را داشته باشد، باید علاوه بر هزینه تولید کالا، مالیات بر ارزش افزوده آن را نیز به فروشنده کالا پرداخت نماید و در صورتی که بخواهد همان کالا را به خریدار هدف خود بفروشد باید قیمت کالا را با توجه به قیمت کالای مشمول مالیات و همچنین دریافت مالیات بر ارزش افزوده از خریدار، محاسبه نموده و در نهایت مابه‌التفاوت مالیات پرداخت شده به فروشنده و مالیات دریافتی از خریدار هدف را به دولت پرداخت نماید.
مالیات بر مصرف چگونه محاسبه می شود؟
مالیات بر مصرف به چه کالاهایی تعلق می‌گیرد؟
دولت مالیات بر مصرف را برای کالاهایی که نسبت به تغییرات قیمت، حساسیت زیادی ندارند را اعمال می‌کند. این کالاها عموما شامل کالاهای مصرفی مانند دخانیات، بنزین و کالاهای تجملاتی است که در دسته کالاهای ضروری زندگی قرار نمی‌گیرند. البته نکته‌ای وجود دارد و آن این است که طبق قانون جدید مالیاتی، کالاهایی که طلا و جواهر در آن به کار رفته شده باشد از مالیات معاف هستند، در عوض مالیات آن روی اجرت ساخت، سود و کارمزد آن‌ها لحاظ می‌شود.
در مورد کالاهای ضروری نیز، معافیت مالیاتی صادق بوده و کلیه کالاهای ضروری زندگی اعم از لبنیات، فرآورده‌های گوشتی، محصولات کشاورزی فرآوری نشده و انواع دارو و واکسن از پرداخت مالیات مصرفی معاف خواهند بود، در سمت مقابل برخی از کالاها مثل قند و شکر که در سال‌های گذشته شامل مالیات نمی‌شدند، از سال ۱۴۰۰ در لیست کالاهای مشمول مالیات قرار گرفته‌اند.
مالیات بر فروش چیست؟
مالیات بر فروش مالیاتی است که برای خرید کالاها و خدمات برای مصرف‌کنندگان و برای فروش کالاها و خدمات برای مشاغل اعمال می‌شود. همان‌طور که گفته شد این نوع مالیات در دسته مالیات بر مصرف قرار می‌گیرد، زیرا زیرا هزینه مالیات فروش به طور کلی به مصرف‌کنندگان در زمان فروش منتقل خواهد شد. همچنین شایان ذکر است که مالیات بر فروش نیز نوعی مالیات غیرمستقیم است، به این معنی که مانند مالیات بر درآمد مستقیماً به دولت پرداخت نمی‌شود. در عوض، خرده فروشان، مالیات فروش را از مصرف کنندگان خود دریافت می‌کنند و سپس آن را به نهاد دولتی مربوطه حواله می‌کنند.
مالیات بر فروش به چه کالاهایی تعلق می‌گیرد؟
مالیات بر فروش برای فروش کالاها و خدمات اعمال می‌شود و درصدی از کل مبلغ خرید است. خرده فروشان مسئول محاسبه و جمع آوری مالیات فروش در زمان خرید هستند. سپس، طبق برنامه ای که توسط دولت ایالتی یا محلی تعیین می‌شود، خرده فروشان موظفند مالیات فروش جمع آوری شده را به دولت بپردازند. این مالیات به اکثر کالاهایی که در خرده‌فروشی‌ها عرضه می‌شوند تعلق می‌گیرد.
اگر به یاد داشته باشید، گفتیم که مالیات بر فروش ممکن است در هر کشور، استان و حتی شهر، متفاوت باشد. به عنوان مثال اگر شما یک کالا را با نرخ مالیات ۹ درصد خریداری کنید، این امکان وجود دارد که ۷ درصد آن توسط دولت، ۱٫۵ درصد توسط استانداری و ۰٫۵ درصد توسط شهرداری تعیین شده باشد.
مالیات بر دارایی
مالیات بر دارایی عمدتاً از اموال غیر منقول مانند زمین و ساختمان و همچنین از اموال شخصی مشهود که منقول هستند مانند وسایل نقلیه و تجهیزات اخذ می‌شود. مالیات بر دارایی یکی بزرگ‌ترین منابع درآمدی در کشورها است و به بهبود میزان بودجه مدارس، جاده‌ها، پلیس و سایر خدمات کمک می‌کند. میزان بدهی مالکان در مالیات بر دارایی با ضرب نرخ مالیات بر دارایی در ارزش بازار فعلی زمین‌های مورد نظر تعیین می‌شود و به دلیل تغییر ارزش زمین‌ها، اکثر مقامات مالیاتی نرخ مالیات را به صورت سالانه محاسبه می‌کنند.
در نهایت، صاحبان املاک مشمول نرخ‌های تعیین شده توسط شهرداری هستند. شهرداری یک ارزیاب مالیاتی را برای ارزیابی دارایی به کار می‌گیرد. ارزیاب مالیات بر دارایی را بر اساس ارزش‌های فعلی بازار به مالکان اختصاص می‌دهد و در نهایت این مقدار به ارزش ارزیابی شده برای خانه تبدیل می‌شود.
انواع مالیات غیر مستقیم چیست؟
سایر انواع مالیات غیر مستقیم
• مالیات بر ارزش افزوده
همان‌طور که در ابتدا گفته شد مالیات بر ارزش افزوده از حاشیه ناخالص در هر مرحله از فرآیند تولید، توزیع و فروش یک کالا اخذ می‌شود. مالیات در هر مرحله ارزیابی و دریافت می‌شود. مالیات بر ارزش افزوده با سیستم مالیات بر فروش متفاوت است، که در آن مالیات تنها توسط مصرف‌کننده در انتهای زنجیره تامین ارزیابی و پرداخت می‌شود. مالیات بر ارزش افزوده بر اساس مصرف است تا درآمد. برخلاف سیستم مالیات‌بردرآمد که مالیات بیشتری را از افراد ثروتمند دریافت می‌کند، مالیات بر ارزش افزوده برای هر خرید به طور مساوی محاسبه می‌شود و به همین دلیل مخالفان زیادی در کشورهای مختلف و به خصوص کشورهای توسعه یافته دارد.
• حقوق و عوارض گمرکی
حقوق گمرکی، مالیاتی است که از واردات و برخی از صادرات توسط مقامات گمرک یک کشور اخذ می‌شود. ارزش کالا معمولاً عوارض واردات را تعیین می‌کند. بسته به زمینه، حقوق ورودی ممکن است به عنوان حقوق گمرکی، تعرفه، مالیات واردات یا تعرفه واردات نیز شناخته شود. عوارض واردات دو هدف متمایز دارد: افزایش درآمد برای دولت محلی و ایجاد مزیت بازار برای کالاهای تولید شده محلی که مشمول عوارض واردات نیستند.
مقایسه مالیات بر مصرف با مالیات‌بردرآمد
دیدیم که مالیات بر ارزش افزوده چیست و چگونه محاسبه می‌شود و حالا می‌دانیم که این نوع مالیات برای همه افراد به یک اندازه خواهد بود، در طرف مقابل، مالیات‌بردرآمد با توجه به درآمد افراد تعیین می‌شود و هر چقدر که درآمد افراد بیشتر باشد، میزان مالیات حقوق آن‌ها بیشتر خواهد بود و از طرفی افرادی که جز قشر ضعیف و کم‌درآمد جامعه محسوب می‌شوند ممکن است از مالیات‌بردرآمد معاف شوند. این تفاوت واضح بین مالیات‌بردرآمد و مالیات بر مصرف دیدگاه‌های قابل توجه خود را در بر دارند.
بسیاری از مخالفان مالیات بر مصرف می‌گویند این روش، باعث افزایش مصرف‌گرایی در قشر ثروتمند و کاهش قدرت خرید افراد فقیر جامعه خواهد شد. افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده به طور چشمگیری هزینه‌های زندگی را برای نیمه پایین جامعه افزایش می‌دهد. مخالفان مالیات‌بردرآمد نیز معتقدند که مالیات از درآمد باید حذف شود چرا که مالیات بر چیزهایی که می‌خریم عادلانه‌تر از مالیات بر چیزی است که به دست می‌آوریم.
مالیات بر مصرف و فروش در ایران
در توضیح مالیات بر مصرف در ایران به شکلی که در کشورهای دیگر دیده می‌شود وجود ندارد و به نوعی جایگزین آن شکل‌های دیگر مالیات مانند مالیات بر ارزش افزوده خواهد بود. جالب است بدانید که مالیات بر فروش نیز در ایران جایگاهی ندارد و سازمان مالیاتی ایران برای ساده‌سازی و یکپارچه‌سازی هر چه بیشتر پرداخت مالیات این دو نوع مالیات را از سیستم مالیاتی کشور حذف و آن‌ها را با انواع دیگر ادغام کرده است.
اشکالات وارد بر مالیات بر مصرف
مالیات بر مصرف نیز می‌تواند چندین اشکال داشته باشد، به عنوان مثال، اگر قرار بود مالیات بر مصرف اجرا شود، افراد کم درآمد به یکباره باید بابت هر خرید مالیات بپردازند. از آنجایی که خانوارهای کم درآمد و متوسط بخش بیشتری از درآمد خود را نسبت به خانوارهای ثروتمند خرج می‌کنند، مالیات بر مصرف می‌تواند کیفیت زندگی این اقشار را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. به صورت موردی، اشکالات وارد به مالیات بر مصرف شامل موارد زیر می‌شود:
در صورت جایگزینی با مدل فعلی مالیات، مالیات بر مصرف باید بسیار زیاد باشد.
در صورت جایگزینی این مدل مالیاتی، عملا باید از هر چیزی مالیات گرفته شود.
فشار بر قشر متوسط و پایین جامعه افزایش خواهد یافت.
قیمت تمامی کالاها افزایش می‌یابد.
بسیاری از بازنشستگان با این سیستم مالیاتی، مجددا مشمول مالیات خواهند شد.
سئوالات متداول
مالیات بر فروش به چه کالاهایی تعلق می‌گیرد؟
مالیات بر فروش برای فروش کالاها و خدمات اعمال می‌شود و درصدی از کل مبلغ خرید است.
نام دیگر مالیات بر مصرف چیست؟
اگر در حال خرید یک محصول از یک سوپرمارکت هستید و متنی با عنوان قیمت برای مصرف‌کننده با احتساب ارزش افزوده مشاهده کردید، آگاه باشید که در حال پرداخت نوعی از مالیات بر مصرف هستید.
مالیات بر فروش چیست؟
مالیات بر فروش مالیاتی است که برای خرید کالاها و خدمات برای مصرف‌کنندگان و برای فروش کالاها و خدمات برای مشاغل اعمال می‌شود.
