دامنه آسیب‌ها و ضررهای ناشی از اعمال محدودیت‌های شدید اینترنتی هر روز گسترده‌تر و عیان‌تر می‌شود و بخش‌های مختلفی را درگیر می‌کند. آخرین ضربه اما بزرگ‌ترین اپراتور تلفن همراه کشور و شرکت مخابرات را هم بی‌نصیب نگذاشته است. این در حالی است که در کنار این دو شرکت بزرگ، بررسی عملکرد یک ماهه شرکت‌های دیگر ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی حاضر در بورس هم از ضرر مالی آنها حکایت دارد؛ اتفاقی که به دلیل وابستگی این شرکت‌ها به درآمدزایی از ارائه خدمات اینترنتی، چندان هم دور از ذهن نبود.
به گواه آمار ارائه شده توسط همراه اول، بزرگ‌ترین اپراتور تلفن همراه کشور، بیشترین درآمد این شرکت از محل مصرف دیتا به دست می‌آید؛ تا جایی که به تایید مدیرعامل این شرکت در مجموع عمومی سالانه آن در خرداد گذشته، ۵۳ درصد از درآمدهای عملیاتی همراه اول از مصرف دیتا به دست می‌آید. مهدی اخوان بهابادی در آن زمان اعلام کرد که رکورد مصرف روزانه اینترنت در شبکه همراه اول تا بیش از ۱۹ پتابایت رسیده بود. هر چند به‌طور دقیق مشخص نیست که چه میزان از این مصرف دیتا، به پلتفرم‌های محبوبی مانند اینستاگرام و واتس‌اپ اختصاص دارد، اما میزان استقبال از این پلتفرم‌ها و تعداد کاربران آنها در کشور گویای آن است که قطعا این مقدار، قابل‌توجه است.
ضرر هنگفت همراه اول
ماهیت اینترنت در دنیای امروز به مثابه زیرساخت‌های حیاتی مانند آب و برق بوده و به این خاطر که مبنای ارتباطات است، هر نوع اختلال و اعمال محدودیت در آن می‌تواند آسیب‌های گسترده و جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد. از آنجا که اینترنت ثابت در کشور ما هنوز به حد کفایت و قابل‌قبولی توسعه نیافته، بار ارتباطات اینترنتی بیشتر بر دوش شبکه‌های دیتا یا اینترنت همراه است. درست به همین دلیل هم هست که بیشترین درآمد اپراتورهای مخابراتی از محل سرویس‌های مبتنی بر پهنای باند و خدمات ارزش افزوده به دست می‌آید. در واقع سرعت و کیفیت بهتر از طرفی و قیمت ارزان‌تر اینترنت همراه از طرف دیگر، باعث شده است که کاربران آن را به اینترنت ثابت ترجیح بدهند.
به این ترتیب، تشدید اختلالات اینترنتی و فیلترینگ گسترده دیگر فقط کسب‌وکارهای مجازی را درگیر نکرده و بر عملکرد مالی اپراتورهای مخابراتی هم تاثیر می‌گذارد. این اپراتورها پهنای باند خود را از طریق مراکز بین‌المللی خریداری و تامین می‌کنند. آنها هزینه خرید پهنای باند را در یک دوره زمانی مشخص پرداخت می‌کنند و اگر به هر دلیلی – مانند قطع یا محدودیت اینترنتی- امکان عرضه آن را نداشته باشند، طبیعتا نمی‌توانند درآمدی از این طریق به دست بیاورند. در معادله‌ای ساده و منطقی می‌توان به این نتیجه رسید که در شرایط اعمال محدودیت‌های اینترنتی تمایل مشترکان اپراتورها به خرید اشتراک و بسته‌های اینترنتی به‌طور ملموسی کاهش پیدا خواهد کرد.
با این اوصاف است که نگاهی به گزارش ماهانه درآمدهای همراه اول در کدال نشان می‌دهد مجموع درآمد این شرکت از کارکرد مشترکین خطوط دائمی و اعتباری در پایان ماه مهر با کاهشی چشمگیر نسبت به این رقم در پایان ماه شهریور، همراه بوده است. به‌طور دقیق بررسی این آمار ثابت می‌کند که درآمد همراه اول از سرویس‌های ارتباطی شامل مکالمه، پیام کوتاه، اینترنت و پیامک انبوه در یک ماه منتهی به مهر ماه که محدودیت‌های شدیدی بر ارتباطات اینترنتی اعمال شده، تا بیش از ۷۴۳میلیارد و ۷۰۷ میلیون تومان کاهش پیدا کرده است. هر چند میزان درآمد همراه اول از این سرویس‌ها به تفکیک منتشر نمی‌شود، اما طبیعتا در میان این سرویس‌ها، تنها ارائه خدمات اینترنتی است که به واسطه محدودیت‌ها و فیلترینگ در یک ماه گذشته، دچار مشکل بوده.
پس به خوبی می‌توان دریافت که ضرر مالی هنگفت همراه اول در مهر ماه ناشی از اختلالات اینترنتی بوده است. این در حالی است که گزارش فصلی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نشان می‌دهد که همراه اول در پایان شهریور ماه بیش از ۷۶ میلیون و ۸۰۰ هزار مشترک دائمی و اعتباری فعال داشته است که از میان آنها، ۵۳ میلیون و ۸۸۹ هزار و ۵۸ مشترک از خدمات اینترنت ۳G یا ۴G این اپراتور استفاده می‌کنند.
ضرر مالی سنگین بزرگ‌ترین اپراتور تلفن همراه کشور حتی صدای وزیر سابق ارتباطات را هم درآورد. محمدجواد آذری‌جهرمی با اشاره به کاهش بیش از ۷۰۰ میلیارد تومانی درآمد همراه اول در زمان اعمال محدودیت‌های اینترنتی و تشدید فیلترینگ، گفته که کاهش پهنای باند بین‌المللی عامل بحران مالی شرکت‌های تلکام است. او در کانال تلگرامی خودش درباره این موضوع نوشت: «اگر این آمار صحت داشته باشد، می‌توان محاسبه کرد که پهنای باند بین‌الملل ایران حداقل به میزان ۴هزار گیگابیت کاهش داده شده است، در حالی که سایت tehran-ix. ir رشد متوسط کمتر از ۴۰۰ گیگابیتی پهنای باند داخلی را گزارش می‌کند؛ این یعنی با وجود اعمال محدودیت‌های شدید، در بیشترین حالت صرفا ۱۰درصد تبادل اطلاعات کاربران ایرانی به سوی پلتفرم‌های داخلی سرازیر شده است.»
آذری‌جهرمی همچنین تاکید کرد: «پیش‌بینی کاهش درآمد ۱۰هزار میلیارد تومانی اپراتورها تا پایان سال جاری، افت شدید ارزش سهام بخش تلکام در بورس و مشکلات جدی نقدینگی این شرکت‌ها که بعضا ممکن است در عدم پرداخت مطالبات پیمانکاران یا تاخیر زیاد در پرداخت حقوق کارکنان نمایان شود، دور از ذهن نیست.» هر چند دیگر اپراتورهای تلفن همراه هنوز درباره میزان ضررهای احتمالی خود از اختلالات اینترنتی اطلاعاتی منتشر نکرده‌اند، اما کارشناسان انتظار دارند اپراتورها، بزرگ‌ترین زیان‌کنندگان شرایط فعلی اینترنت در کشور باشند.
در همین راستا، محمد کشوری، کارشناس فناوری ارتباطات و اطلاعات به «ایسنا» گفت: «این شرایط برای اپراتورها مثل یک تیر سه شاخه است و به نظرم حداقل از سه جنبه متضرر می‌شوند؛ اول اینکه نزدیک به ۶۰ تا ۷۰ درصد از درآمد اپراتورهای همراه از اینترنت است و طبق آمار و برآوردهای انجام شده با اعمال محدودیت بر اینترنت در کشور، حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد مصرف و فروش اپراتورها در زمینه اینترنت کم شده و در نتیجه مشخص است که این موضوع تاثیر حداقل ۲۰ درصدی در کل درآمد، مصرف و اینترنت آنها داشته و به عبارتی درآمدشان کم شده است. طبیعی است زمانی که فروش اپراتوری کم شود، سود آن هم کم می‌شود و این امر خود از یک جنبه به معنای زیان است. اما جنبه دوم زیان از لحاظ اقتصادی، افزایش فروش و مصرف پهنای باند داخلی است؛ چرا که تعرفه پهنای باند داخلی نیم‌بهاست و ترافیک نیم‌بها هم برای اپراتورها سودی ندارد و حتی روی فروش پهنای باند داخلی اپراتورها در عمل یارانه می‌دهند، در نتیجه هر چقدر فروش پهنای باند داخلی جایگزین خارجی برای آنها بیشتر شود، سود آنها افزایش پیدا نمی‌کند.»
افت شدید درآمد خدمات اینترنتی
نگاهی اجمالی به گزارش‌های مالی شرکت‌های بورسی ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی از جمله مخابرات، های‌وب و آسیاتک تایید می‌کند که وضعیت بغرنج اینترنت در یک ماه گذشته به ضررهای مالی چشمگیری برای این شرکت‌ها منجر شده است. در همین راستا آمارهای مربوط به درآمد شرکت مخابرات ایران در یک ماه منتهی به پایان مهر نزولی بوده و نشان از کاهش درآمد این شرکت دارند. بر این اساس، گزارش مالی یک ماه اخیر مخابرات ایران در کدال نشان می‌دهد که مجموع درآمدهای این شرکت تا پایان مهر ماه تا بیش از ۳۴ میلیارد و ۴۰۶ میلیون تومان کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که طبق این آمار و ارقام، درآمد مخابرات از ارائه خدمات دیتا در پایان مهر ماه نسبت به ماه شهریور تا بیش از هفت میلیارد و ۴۵۳ میلیون تومان افت کرده است.
دو شرکت ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی های‌وب و آسیاتک هم از گزند این ضررها دور نمانده‌اند. به گواه آمار منتشر شده در وب‌سایت کدال، مجموع درآمدهای شرکت های‌وب در ماه مهر نسبت به ماه شهریور امسال تا بیش از ۱۵۴ میلیارد و ۲۳۵ میلیون تومان کاهش یافته است. بر اساس گزارش مالی شرکت آسیاتک در سایت کدال، درآمد این شرکت در یک ماه گذشته افت قابل‌توجهی داشته و سهم خدمات اینترنتی از این کاهش، چشمگیر است. به این ترتیب، مجموع درآمدهای شرکت آسیاتک در پایان ماه مهر نسبت به ماه شهریور تا ۱۹ میلیارد و ۳۰۲ میلیون تومان کاهش پیدا کرده است. در این میان اما درآمد آسیاتک از محل ارائه خدمات اینترنتی‌اش در مهر ماه نسبت به شهریور ماه، افت چشمگیر ۱۴ میلیارد و ۸۵۵ میلیون تومانی داشته است.
این اعداد و ارقام نجومی حالا زنگ خطر را برای شرکت‌های مخابراتی و اینترنتی به صدا درآورده‌اند که سرانجام می‌تواند به افت شدید ارزش سهام آنها در بورس و مشکلات جدی در نقدینگی و سرمایه این شرکت‌ها منجر شود؛ موضوعی که احتمالا مشترکان قربانی نهایی آن باشند، چون این شرکت‌ها به دنبال راهی برای جبران کاهش شدید درآمدهای خود، ممکن است سراغ گزینه‌هایی مانند اعمال تغییراتی در قبوض مشترکان یا حتی کاهش کیفیت خدمات بروند.
