با گذشت یک ماه از آغاز ناآرامی‌ها در کشور و فیلتر دو شبکه اجتماعی محبوب در ایران، خبرها از ادامه فیلتر واتس‌اپ و اینستاگرام تا زمانی نامعلوم حکایت می‌کند. خبرهایی که سخنان روز گذشته سردار جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور مبنی بر تصمیم شورای امنیت کشور برای توقف فعالیت این دو پلتفرم مهر تایید بر آن زد. البته این تنها سردار جلالی نیست که از ادامه‌دار بودن فیلترینگ در کشور سخن می‌گوید. براساس آنچه روز گذشته از سوی برخی از نمایندگان مجلس از جمله بهروز محبی، نماینده سبزوار اعلام شده است واتس‌اپ و اینستاگرام رفع فیلتر نخواهد شد و به گفته او ادامه فعالیت این دو شبکه اجتماعی بیش از این به صلاح کشور نیست. با این سخنان می‌توان گفت که حالا تکلیف این دو شبکه محبوب که سال‌ها در ایران بستری برای ارتباطات و کسب درآمد از سوی بخش بزرگی از خانواده‌ها و به خصوص زنان بود روشن شده است و کاربران این دو شبکه باید به عدم حضور این دو پلتفرم در زندگی خود عادت کنند.
فیلتر شبکه‌های اجتماعی چه ارتباطی با اعتراضات دارد؟
این نخستین بار نیست که وقوع ناآرامی‌ها در کشور منجر به مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی محبوب می‌شود. به دنبال حوادث سال ۸۸ نیز دو شبکه اجتماعی فیس‌بوک و توییتر در ایران فیلتر شدند. از آن زمان کاربران این شبکه‌های اجتماعی برای استفاده از آنها از فیلترشکن استفاده می‌کنند. در ادامه روند مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی پرکاربرد در ایران، این‌بار نوبت تلگرام بود که به دنبال حوادث دی ماه ۹۶ با وجود حضور بیش از ۴۰میلیون کاربر در آن، برای مدتی از دسترس کاربران ایرانی خارج شود. هر چند این پلتفرم مجددا همان سال با پایان اعتراضات رفع فیلتر شد، اما این‌بار در سال ۹۷ دوباره با دستور قضایی فیلتر شد.
محدودیتی که تا به امروز ادامه دارد و کاربران این شبکه اجتماعی نیز برای استفاده از آن باید از فیلترشکن استفاده کنند. در این مدت هرچند میزان کاربران تلگرام به دلیل وجود واتس‌اپ کمتر از قبل شده بود، اما براساس شواهد موجود و گزارش‌ها مسدودسازی واتس‌اپ موجب مهاجرت دوباره به تلگرام شده که دلیل آن امکان استفاده از پروکسی‌های موجود در این پیام‌رسان است. وایبر از دیگر پلتفرم‌های خارجی است که اگرچه در دهه ۹۰ با موج استقبال کاربران ایرانی رو‌به‌رو شده بود، اما سال ۹۳ با کاهش شدید پهنای باند رو‌به‌رو شد و موجب خروج کاربران از آن شد. هرچند بعد از مدتی وایبر رفع فیلتر شد، اما درحوادث مهرماه سال جاری یک بار دیگر در کنار دیگر پلتفرم‌های محبوب ازجمله کلاب‌هاوس در لیست فیلترینگ قرار گرفت.
ادامه فیلترینگ این پلتفرم‌های خارجی در کشور و حتی افزایش روند فیلترینگ درحالی روی داده که بسیاری باتوجه به سخنان انتخاباتی ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری در سال ۱۴۰۰در انتظار رفع فیلتر توییتر و تلگرام در دوران ریاست‌جمهوری او بودند. اما آنچه ایرانیان در یک سال گذشته شاهد بودند طرح ایده‌هایی برای محدود کردن فضای مجازی با عنوان طرح صیانت بوده است. ایده‌هایی که به نظر می‌رسد حوادث یک ماه گذشته به عملیاتی شدن‌شان سرعت بیشتری داده است. در کنار ارائه طرح‌هایی برای محدود‌سازی فضای مجازی از سوی مجلس و دولت، روز گذشته شورای هماهنگی گروه‌های فرهنگی حوزه علمیه قم نیز با ارسال نامه‌ای به ابراهیم رئیسی در جایگاه رئیس شورای عالی فضای مجازی از وی خواست تا تلگرام، اینستاگرام و واتس‌اپ برای همیشه مسدود شوند.
آنچه در کنار این درخواست‌ها حائز اهمیت است تلاش برای اقناع کاربران شبکه‌های اجتماعی خارجی به استفاده از پلتفرم‌های داخلی است که بنا به گفته مقامات می‌تواند جای خالی شبکه‌های اجتماعی محبوب خارجی را پرکند. با این حال بررسی‌ها تاکنون نشان داده که با وجود فیلترینگ اکثر پلتفرم‌های خارجی مردم همچنان ترجیح می‌دهند سختی استفاده از فیلترشکن را برای ورود به این پلتفرم‌ها به جان بخرند. با این حال این روزها بیش از گذشته خبرهایی مبنی برامکان از دسترس خارج شدن تمامی فیلترشکن‌ها در کشور و حتی استفاده از الگوی چین و روسیه برای راه‌اندازی اینترنت ملی به گوش می‌رسد. طراحان مسدودسازی استفاده از اینترنت معتقدند تمام کشورهای پیشرفته دنیا برای مدیریت فضای مجازی قانون دارند و باید در ایران نیز چنین قوانینی حاکم باشد. ازجمله احسان قاضی‌زاده‌هاشمی، نماینده مردم فریمان و سرخس که روز گذشته در این خصوص گفت: دشمن روی عرصه فضای مجازی برای تخریب و اقتدار نظام جمهوری اسلامی برنامه‌ریزی کرده و امروز این عرصه نیازمند کار انقلابی و جهادی است.
نمایندگان مجلس درمورد فیلترینگ چه می‌گویند؟
شبکه‌های اجتماعی بعد از ناآرامیهای اخیر در حالی در کشور فیلتر شده که جایگزینی برای آنها در داخل کشور وجود ندارد. از همین‌رو این روزها یکی از مطالبات مردم رفع فیلتر این پلتفرم‌ها است. در همین زمینه محسن پیرهادی، نماینده تهران و عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، گفت: پس از ناآرامیهای اخیر دسترسی به برخی شبکه‌های ارتباط جمعی محدود شد. این اقدام یک عکس‌العمل به هجمه گسترده و بی‌سابقه معاندان و دشمنان نظام برای مدیریت کشور در شرایط امنیتی بود. چرا که بیشترین قدرت مانور آنان علیه نظام در بستر شبکه‌های اجتماعی پر مخاطب همچون اینستاگرام، واتس‌اپ و امثالهم است.
او ادامه داد: برنامه‌ریزی دشمنان در ناآرامی موج‌سواری بر بستر مطالبات اجتماعی و فرهنگی مردم معترض بود چنانچه سعی در ایجاد شکاف فرهنگی در میان ملت را داشته و دارند و از طریق رسانه‌های تصویری و شبکه‌های ارتباط جمعی در این فضا مشغول فعالیت بی‌وقفه‌اند. این اقدام دشمنان نظام حتما نیازمند ورود جدی سیاستگذاران فرهنگی ذی‌ربط است و با حضور موثر و هدفمند در این حوزه است که می‌توان دشمن را منزوی و مقهور کرد. این نماینده مجلس تاکید کرد: از سوی دیگر با فروکش کردن اعتراضات و ناآرامی‌ها، توجه به مطالبات مردمی امری ضروری است و باید به آن پاسخ درست و به موقع داد. شبکه‌های اجتماعی اگرچه به بستر پیشبرد اهداف دشمنان نظام و براندازان بدل شده، اما توامان فضای مناسبی را در اختیار کسب‌و‌‌کارهای اینترنتی و امور پژوهشی و علمی قرار می‌داد. بنابراین باید مراقب بود استمرار فیلترینگ آنها خود به عاملی جهت ایجاد نارضایتی عمومی بدل نشود.
پیرهادی گفت: بعد از برطرف شدن فضای فعلی و آرامش کامل، تا زمانی که جایگزین و بستر مناسب و امنی برای شبکه‌های اجتماعی تامین نشود، محدودیت دسترسی به آنها جز افزون شدن نارضایتی‌های اجتماعی و آسیب اقتصادی قابل توجهی که به کارهای الکترونیک وارد می‌کند، دستاوردی نخواهد داشت. بنابراین در شرایط فعلی کشور باید حفظ انسجام ملی و ارتقای رضایت عمومی در اولویت امور قرار گیرد و پرهیز از هر اقدامی که بستر‌ساز نارضایتی عمومی می‌شود، ضروری است. همچنین ابوالفضل ابوترابی، نماینده نجف‌آباد و عضو کمیسیون امور داخلی کشور در مجلس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، با تاکید بر لزوم سامان‌دهی فضای مجازی، گفت: طرح صیانت از فضای مجازی در حال حاضر در دستور کار مجلس نیست.
فضای مجازی مانند همه کشورهای دنیا حتما باید سامان‌دهی شود و در این خصوص نیاز به قانون داریم. اما امروز برای سامان‌دهی فضای مجازی خلأ قانونی داریم. در همین راستا شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی به جماران گفت: فعلا نمی‌توانند طرح صیانت را اجرا کنند. با بحران‌های پیش آمده و قطعی اینترنت هزاران شغل تعطیل شد که من معتقدم وزارت ارتباطات به زودی افزایش پهنای اینترنتی را انجام خواهد داد تا مردم کسب‌و‌کار خود را ادامه دهند. از سوی دیگر علیرضا پاک‌فطرت، عضو کمیسیون عمران در گفت‌وگو با جماران تاکید کرد: کشور پهناوری چون چین خود باند اینترنت و شبکه‌های داخلی دارد. در مقابل ما هم نخبه و دانشگاه‌های خوبی داریم؛ شاید بتوانیم از این فرصت استفاده کنیم و شبکه‌های داخلی خود را تقویت کرده تا کسب‌وکارها در شبکه‌های خودمان انجام شود. فکر نمی‌کنم دولت از طریق پلتفرم‌های داخلی دخالتی در امور مردم عادی داشته باشد. ممکن است رصد شوند؛ آن هم برای امنیت خودشان است.
