سعیده‌سادات فهری : تنش‌‌‌ها بین تهران و بروکسل در حال تشدید است؛ دو روز پس از آنکه وزیران خارجه اتحادیه اروپا تحریم‌‌‌هایی علیه پلیس امنیت اخلاقی ایران و سایر نهادها به بهانه نقض حقوق بشر در ارتباط با ناآرامی‌‌‌های اخیر ایران تصویب کردند، روز گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران توضیح داد که حداقل چهارنهاد و ۱۵مقام غربی که در موضوع تحریم‌‌‌ها و تشویق خشونت و افراطی‌‌‌گری در وقایع اخیر ایران نقش داشته‌‌‌اند، به لیست سیاه تروریستی و تحریمی ایران اضافه خواهند شد.
به گزارش «ایسنا»، وی همچنین در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه بورل اعلام کرده که اروپا باغ و دیگر نقاط جهان جنگل است، گفت: «آنچه امروز از سوی اروپا و آمریکا به عنوان موضوع حقوق بشر یاد می‌شود، ابزاری بیش برای پیشبرد خواسته‌‌‌ها و اهداف آنها نیست و آنها در خصوص این موضوعات برخوردها و استانداردهای دوگانه‌‌‌ای دارند.»
این تحریم‌‌‌ها از سوی ایران در حالی علیه برخی مقام‌‌‌ها و نهادهای اروپایی تصویب شد که روز دوشنبه ۲۵مهر وزیران خارجه اتحادیه اروپا تحریم‌‌‌هایی را علیه پلیس امنیت اخلاقی ایران و سایر نهادها به بهانه نقض حقوق بشر در مورد ناآرامی‌‌‌های اخیر ایران تصویب کردند. تحریمهای جدید علیه ۱۱ ایرانی و چهار نهاد از جمله پلیس امنیت اخلاقی کشور و فرماندهی دفاع سایبری و همچنین عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات اعمال خواهد شد. این محدودیت‌ها شامل ممنوعیت سفر و مسدود شدن دارایی‌‌‌ها می‌شود.
مقابله به مثل تهران
تحریمهای متقابل تهران و بروکسل در شرایطی اعمال می‌شود که تا امروز اتحادیه اروپا به عنوان میانجی و تسهیلگر مذاکرات برجامی نقش ایفا می‌‌‌کرد. اما در شرایط فعلی گفت‌وگوها در بنبست قرار گرفته و رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، درباره وضعیت مذاکرات احیای توافق هسته‌‌‌ای در وین گفته مذاکرات در‌‌‌حال‌‌‌حاضر حتی در دستور کار قرار ندارد و تمرکزی بر آن نیست و مدعی شده که دلیل آن، مواضع ایران در دوماه گذشته است که مغایر با بازگشت به توافق است. وزیر خارجه ایران نیز در آخرین اظهارنظر برجامی‌‌‌اش گفته حاضر به توافق توأم با هر خسارتی نیستیم. امیرعبداللهیان در مستند «میدان دیپلماسی» گفت: «وقتی به برجام برمی‌‌‌گردیم باید سطح قابل قبولی از تضمین‌‌‌ها در دست ما باشد تا ملت ما از منافع اقتصادی برجام سود ببرند.»
اکنون در چنین فضایی این پرسش مطرح می‌شود که آیا تشدید تنش‌‌‌ها به کاهش روابط تهران و بروکسل منجر خواهد شد؟ همچنین از آنجا که تا امروز اتحادیه اروپا نقش میانجی‌گر و تسهیلگر را در مذاکرات برجامی برعهده داشت، با توجه به اتفاقات اخیر آیا نگاه اروپا به برجام و احیای آن تغییر خواهد کرد؟
دوگانه امنیت و حقوق بشر
علیرضا ثمودی، کارشناس مسائل اروپا درباره چشم‌‌‌انداز روابط ایران و اتحادیه اروپا با توجه به تحولات پیش‌‌‌آمده به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «به لحاظ تاریخی برخی موضوعات حقوق‌‌‌بشری بین ایران و اروپا در برخی مقاطع باعث شده که روابط دوطرف دچار تنش شود که از جمله می‌‌‌توان به بحث سلمان رشدی، دادگاه میکونوس یا اتفاقات سال ۸۸ اشاره کرد که باعث شد در مقطعی روابط دوطرف دچار تنش شود و حتی سفرا فراخوانده شوند.» ثمودی با بیان اینکه با گذشت سه‌دهه از زمان تشکیل اتحادیه اروپا با توجه به اینکه این سازمان توان امنیتی و دفاعی نداشته و معمولا یک بازیگر هنجاری بوده است، افزود: «یعنی اغلب نقش‌‌‌آفرینی‌‌‌های اروپا در بحث‌‌‌های حقوق بشری، حکمرانی، حقوق زنان و اقلیت‌‌‌ها و این دست مسائل بوده است.»
وی ادامه داد: «در سال‌های اخیر با توجه به تحولات داخلی و بیرونی اتحادیه اروپا مشاهده می‌‌‌کنیم که این اتحادیه در حال حرکت به این سمت است که به بازیگر امنیتی تبدیل شود. در این بین به صورت کلی هرگاه دوگانه امنیت و حقوق بشر برای اتحادیه اروپا مطرح بوده، آنها بحث‌‌‌های امنیتی را جدی‌‌‌تر گرفته‌‌‌اند. به عنوان مثال در سال ۸۸ که اوج گفت‌وگوها بود با وجود اینکه آنها تحریم‌‌‌هایی را علیه ایران اعمال کردند، اما به طور کلی روابط را قطع نکردند.» این کارشناس مسائل اروپا همچنین گفت تحریم برخی نهادها و اشخاص ایرانی به روابط دوجانبه لطمه وارد می‌کند اما نمی‌‌‌تواند به قطع روابط به طور کامل منجر شود. وی به بحث نیاز اروپا به انرژی نیز اشاره کرد و توضیح داد: «اروپا در این خصوص می‌‌‌گوید ما اگر بخواهیم روابط با ایران را به‌ویژه در بحث انرژی گسترش دهیم درعمل وابستگی به ایران را جایگزین وابستگی به روسیه خواهیم کرد.» ثمودی ادامه داد: «این در حالی است که اروپایی‌‌‌ها مدعی هستند ایران به روسیه پهپاد ارسال کرده و امروز بحث‌‌‌های موشکی هم مطرح است. بنابراین امروز به لحاظ اخلاقی اتحادیه اروپا در عمل امکان این را نداشته که بیشتر به سمت ایران بیاید.»
کاهش اهمیت راهبردی ایران برای اروپا
ثمودی با تاکید بر این موضوع که متاسفانه در سال‌های اخیر ایران به‌مرور در حال از دست دادن اهمیت راهبردی خود برای اتحادیه اروپاست، گفت: اگر اسناد اروپایی‌‌‌ها را بررسی کنیم درمی‌‌‌یابیم در سال ۲۰۱۶ که سند راهبرد جهانی اتحادیه اروپا منتشر شد، در آنجا الگوی برجام یک الگوی مناسب برای گسترش روابط با ایران در حوزه‌‌‌های مختلف در نظر گرفته شده بود اما اتحادیه اروپا در سند راهبردی‌‌‌ای که چند ماه پیش با شورای همکاری خلیج‌فارس به امضا رساند، علاوه بر گسترش همکاری‌‌‌های دوجانبه به برخی موضوعات مربوط به ایران از جمله بحث‌‌‌های سایبری و پهپادی اشاره کرده و ایران به عنوان تهدید تلقی شده بود.»
بروکسل آماده بحران جدید نیست
ثمودی با اشاره به مشکلات عدیده در داخل اتحادیه اروپا و همچنین مشکلات آنها با روسیه، توضیح داد: «بروکسل اکنون در مقابل مساله ایران نمی‌‌‌خواهد بحران جدیدی ایجاد شود و در عین حال در شرایط فعلی نمی‌‌‌تواند روابطش با ایران را خیلی گسترش دهد. در مقابل ایران نیز با توجه به سیاست همسایگی که در دستورکار دولت است، اراده‌‌‌ای برای تعمیق روابط با بروکسل ندارد.» این کارشناس مسائل اروپا در توضیح اینکه چرا اروپا نمی‌‌‌خواهد با ایران وارد بحران شود، گفت: «اتحادیه اروپا معتقد است که ایران حتی در حوزه‌‌‌های محدود می‌‌‌تواند به ایجاد امنیت در منطقه کمک کند و ناامنی در منطقه به هر شکلی می‌‌‌تواند برای اتحادیه اروپا تبعات امنیتی و سیاسی جدی داشته باشد.»
وی در خصوص تاثیر این تنش‌‌‌ها بر برجام نیز تبیین کرد: «با در نظر گرفتن شرایط موجود نمی‌‌‌توان انتظار داشت که برجام احیا شود و برخی معتقد هستند که برجام دچار مرگ مغزی شده و در حالت اورژانسی قرار گرفته است.» به گفته این کارشناس در این وضعیت، اراده سیاسی دو طرف می‌‌‌تواند تعیین‌‌‌کننده سرنوشت گفت‌وگوهای برجامی باشد. ثمودی با بیان اینکه انتظار نمی‌رود در کوتاه‌مدت برجام احیا شود، گفت: «اما شاید با آرام شدن فضای داخلی در ایران و بعد از انتخابات میان‌‌‌دوره‌‌‌ای کنگره آمریکا گفت‌وگوها از سرگرفته شود.» وی در نهایت گفت در بحث‌‌‌های سیاسی امنیتی برجام برای اروپا همچنان اهمیت دارد؛ هرچند ایران به مرور در حال از دست دادن اهمیت خود برای اروپاست.
اشتباه محاسباتی
عبدالله مهربان، پژوهشگر مسائل اروپا درباره شرایط فعلی روابط ایران و اتحادیه اروپا می‌‌‌گوید ظاهرا محاسبات مشاوران سیاسی و اتاق فکر ایران که ارزیابی کرده بودند اروپایی‌‌‌ها در آستانه فصل سرد منعطف می‌‌‌شوند و نیاز به انرژی ایران و خاورمیانه آنها را مجبور می‌کند که با شرایط ایران موافقت کنند، چندان درست نبوده است. مهربان افزود: «برخلاف پیش‌بینی‌‌‌ها، اروپا نه‌تنها موضع منعطفی نداشت، بلکه در خصوص ناآرامی‌‌‌ها در ایران موضع سفت و سختی گرفت.» وی تاکید کرد که متاثر از فضای ناآرامی‌‌‌های داخلی ایران و ادعای کشورهای غربی درباره فروش پهپاد ایران به روسیه در آینده احتمالا تنش در روابط تهران و بروکسل بیش از گذشته افزایش خواهد یافت. این کارشناس معتقد است که این تنش‌‌‌ها بر روند مذاکرات برجامی نیز اثرگذار خواهد بود؛ چرا که اکنون گفت‌وگوهای برجامی در بنبست است و حتی کورسوی امیدی هم وجود ندارد؛ مگر اینکه اتفاقات جدید بتواند راهی برای گشایش مذاکرات باز کند.
تنش نامحدود تهران و بروکسل
مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا نیز به «دنیای‌اقتصاد» توضیح داد که تحولات اخیر، روابط ایران و اتحادیه اروپا را وارد دوره‌‌‌ای از تنش و بحران کرده است. وی افزود: «دولت‌‌‌های اروپایی طی یک سال و نیم گذشته از روی کار آمدن دولت جدید ایران، تلاش کرده‌‌‌اند با احیای برجام به گفت‌وگوهای مستمر با تهران بازگشته و فضا برای تعمیق روابط و گسترش مناسبات طرفین فراهم شود.» به گفته این کارشناس، اما بحران اوکراین و تجاوز روسیه به این کشور و بحث تحولات داخلی ایران در عمل باعث شد که گفت‌وگوهای برجامی تحت‌الشعاع این بحران‌ها قرار گیرد و وارد دوره‌‌‌ای از تنش شویم. مکی تاکید کرد: «تداوم این تنش‌‌‌ها می‌‌‌تواند، هم منجر به مرگ کامل برجام شود و هم روابط ایران و اتحادیه اروپا را برای دوره نامحدودی وارد تنش کند.»
