بانک مرکزی اطلاعات مربوط به مطالبات غیرجاری بانک‌ها را به‌روز کرد. بر این اساس در پایان تابستان سطح مطالبات غیرجاری کلان در شبکه بانکی کشور به بیش از ۱۱۶هزار میلیارد تومان بالغ شده است. هرچند این گزارش همچنان ابهاماتی دارد، اما گام مثبتی در جهت شفافیت به شمار می‌رود. کارشناسان از مطالبات غیرجاری تحت عنوان دارایی سمی یاد می‌کنند که با مسدود کردن منابع بانک قابلیت تسهیلات‌دهی آن را کاهش می‌دهد. حکم اخیر بانک مرکزی درباره برداشت خودکار از حساب طلبکاران در جهت کاهش مطالبات تلقی می‌شود.

بانک مرکزی هفته گذشته لیست تسهیلات کلان غیرجاری شبکه بانکی را به‌‌روزرسانی کرد. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، با اشاره به بخش ۱ از بند د تبصره ۱۶ قانون بودجه ۱۴۰۱ کل کشور درباره انتشار مانده تسهیلات و تعهدات کلان و اشخاص مرتبط شبکه بانکی در تارنمای بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و با عنایت به مصوبه اخیر شورای پول و اعتبار که تسهیلات و تعهدات بیشتر از یک هزار میلیارد ریال تسهیلات و تعهدات کلان و اشخاص مرتبط محسوب می‌شود، فهرست اطلاعات «تسهیلات و تعهدات کلان» ۱۸ و «اشخاص مرتبط» ۲۲ بانک و موسسه اعتباری در پایان شهریور ماه ۱۴۰۱ که مورد بررسی نهایی قرار گرفته به انضمام اطلاعات «تسهیلات کلان غیرجاری» به تفکیک هر بانک منتشر شده است. در این لیست، فهرست تسهیلات غیر جاری کلان شبکه بانکی تا انتهای شهریور سال جاری به همراه دریافت‌کنندگان آنها منتشر شد. مانند گذشته، این لیست بدون ایراد نبوده و کماکان کاستی‌‌هایی دارد. اما فعلا گام مثبتی در ایجاد شفافیت در شبکه بانکی محسوب می‌شود. تسهیلات کلان غیرجاری شبکه بانکی یکی از مهم‌ترین دارایی‌‌های بانک‌ها محسوب شده و در صورتی که غیر‌اصولی باشند، می‌توانند به‌‌شدت به عملکرد بانک آسیب بزنند.

بررسی تسهیلات کلان غیرجاری شبکه بانکی

بر اساس گزارش بانک مرکزی، مجموع کل تسهیلات غیرجاری کلان شبکه بانکی تا پایان شهریورماه به بیش از ۱۱۶ هزار میلیارد تومان می‌‌رسد. کل مانده این تسهیلات به حدود ۱۱۹ هزار میلیارد تومان رسیده از این میزان حدود ۶ هزار میلیارد تومان آن مانده جاری و ۱۱۳ هزار میلیارد تومان آن را مانده غیرجاری تشکیل می‌دهد. میانگین مدت قراردادهای این تسهیلات حدود ۳۲ ماه بوده که با میانگین سود ۱۸ درصد ارائه شده است. برای این میزان از تسهیلات هم حدودا ۷۸ هزار میلیارد تومان وثیقه گزارش شده است. نکته حائز اهمیت اینجاست که اطلاعات مربوط به وثایق وام‌‌ها کامل نبوده و ابهاماتی دارد که انتظار می‌‌رود در گزارش‌های آتی بانک مرکزی این مسائل هم رفع شود.

بیشترین میزان تسهیلات کلان غیرجاری در شبکه بانکی مربوط به بانک صنعت و معدن است. این بانک مجموعا ۷۹ هزار میلیارد تومان تسهیلات کلان غیرجاری اعطا کرده است که حدود ۷۴ همت مانده دارد. از این میزان مانده ۵/ ۲ همت آن جاری و ۱/ ۷ هزار میلیارد تومان آن غیر جاری گزارش شده است. میانگین قراردادهای این بانک ۷۳ ماه گزارش شده و میانگین سود آن هم حدود ۱۰ درصد است. ارزش کل وثایقی هم که برای این بانک گزارش شده به حدود ۷/ ۶ هزار میلیارد تومان می‌‌رسد.

پس از بانک صنعت و معدن، بانک کشاورزی قرار دارد. میزان کل تسهیلات اعطایی این بانک حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان است. برای این مقدار تسهیلات، حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان مانده گزارش شده است. از این ۱۵ همت، ۱۲ میلیارد تومان آن جاری و باقی‌مانده غیر‌جاری هستند که نشان از سهم بزرگ مانده غیرجاری در مطالبات این بانک دارد. میانگین مدت قراردادهای این بانک حدودا ۳۹ ماهه بوده و میانگین سود تسهیلات اعطایی هم به ۱۱ درصد می‌‌رسد. ارزش کل وثایق این بانک هم حدود ۹ هزار میلیارد تومان گزارش شده است.

در جایگاه سوم، بانک دی با حدود ۶ هزار میلیارد تومان تسهیلات غیرجاری کلان قرار دارد. میزان مانده تسهیلات این بانک به‌طور کلی به ۸/ ۵ هزار میلیارد تومان می‌‌رسد که ۱۳۱ میلیارد آن جاری و مابقی غیرجاری هستند. میانگین مدت قراردادهای این بانک ۱۶ ماهه و سود آن به‌طور میانگین ۱۹ درصد گزارش شده است. میزان کل وثایق بانک نیز حدود ۸ هزار میلیارد تومان گزارش شده است. کمترین میزان مانده هم مربوط به بانک رفاه با حدود ۴۹ میلیارد تومان است که ۴۷ میلیارد تومان مانده غیرجاری گزارش شده است. این بانک فاقد مانده جاری بوده و سود تسهیلات آن هم حدود ۱۸ درصد است. ارزش کل وثایق دریافت شده توسط این بانک هم حدود ۶/ ۱ هزار میلیارد تومان گزارش شده است. مطابق این گزارش چهار بانک ایران و ونزوئلا، رسالت، ملت و ملل فاقد تسهیلات کلان غیرجاری هستند.

همچنان شرایط مانده غیرجاری نگران‌کننده است!

براساس این گزارش، نسبت مانده غیرجاری بر کل تسهیلات برای ۵ بانک بیش از ۱۰۰ درصد است. این موضوع نشان می‌دهد که بانک‌ها نه‌‌تنها در وصول مطالبات خود موفق نبوده‌‌اند، بلکه بدهی بدهکاران به بیش از میزان تسهیلات اعطایی رسیده است. در نتیجه بانک‌ها باید عملکرد بهتری در مطالبات خود داشته باشند. بیشترین میزان نسبت مطالبات غیرجاری بر کل تسهیلات مربوط به بانک مسکن است. این بانک مجموعا ۶۰۴ میلیارد تومان تسهیلات اعطا کرده و میزان مطالبات غیرجاری آن از این تسهیلات حدود ۶/ ۱ هزار میلیارد تومان است. بر این اساس این نسبت برای بانک سینا به ۲۶۵ درصد می‌‌رسد. میانگین مدت قراردادهای این بانک ۴۹ ماهه گزارش شده و سود آنها به‌طور میانگین ۱۳ درصد است.

پس از بانک سینا، بانک پاسارگاد با نسبت ۱۸۹ درصدی قراردارد. کل تسهیلات اعطایی این بانک ۴/ ۱ هزار میلیارد تومان و مانده غیرجاری آنها مجموعا ۶/ ۲ هزار میلیارد تومان گزارش شده است. البته میزان مانده جاری تسهیلات این بانک هم حدودا ۴۰۳ میلیارد تومان است. سود تسهیلات این بانک هم به‌طور میانگین حدود ۲۴ درصد گزارش شده است. پس از بانک پاسارگاد هم سه بانک آینده، کشاورزی و پست بانک به ترتیب با نسبت‌‌های ۱۸۰، ۱۱۹ و ۱۰۰ درصد قرار دارند. چهار بانک ایران زمین، رفاه، صنعت و معدن و بانک دی هم در کانال ۹۰ درصدی قرار دارند که بانک ایران‌زمین با نسبت ۹۹ درصدی تقریبا لبه مرز قرار دارد. کمترین میزان این نسبت هم مربوط به بانک سینا با نسبت ۵۶ درصدی است.

به‌طور کلی وجود مانده غیر جاری در این ابعاد به‌ویژه بیش از تسهیلات پرداختی نکته نگران‌‌کننده‌‌ای در نظام بانکی است. چراکه نشان می‌دهد این بانک‌ها نه‌‌تنها نتوانسته به میزان تسهیلات پرداختی، مطالبات خود را وصول کنند، بلکه حتی بیش از آن هم طلبکار هستند. سوال اساسی اینجاست که چه چیزی به این مشتریان این قدرت را اعطا کرده که بدهی معوق خود را پرداخت نکنند. به نظر می‌‌رسد که نیاز است بانک‌ها در شیوه اعتبار‌سنجی خود و همچنین برخورد با متخلفان تجدید نظر کرده و سیاست‌های متفاوتی را در پیش گیرند.