مدینه یا مَدینَةُ النَّبی، به معنای شهر پیامبر، دومین شهر مهم مذهبی مسلمانان بوده و در کشور عربستان قرار دارد. هجرت پیامبر اکرم(ص) به این شهر، مبدأ تاریخ مسلمانان گشت. مسجد و مرقد پیامبر اکرم(ص)، قبرستان بقیع، مدفن چهار امام شیعه و بسیاری از بزرگان اسلام و نیز مکان‌های مقدس دیگری در آن جای گرفته است. با هجرت پیامبر اسلام(ص) به این شهر، نام آن از یثرب به مدینة النبی تغییر کرد و تا سال ۳۶ق پایتخت نخستین حکومت اسلامی بود. جنگ‌های مسلمانان با مشرکان، نبرد پیامبر با یهودیان مدینه، شورش علیه خلیفه سوم مسلمانان و کشته شدن او، واقعه حره، قیام نفس زکیه و قیام شهید فخ از حوادث بسیار مهم در تاریخ این شهر به شمار می‌روند. اکثر امامان شیعه در مدینه ساکن بوده‌اند.
سفر به مدینه و زیارت مکان‌های مقدس آن و نمازگزاردن در مسجد النبی سنت رایج میان مسلمانانی است که عازم حج یا عمره هستند.
تاریخچه یثرب
یثرب از شهرهای باستانی است که در کتیبه‌های معینی از آن نام برده شده‌است. این شهر از جمله مکان‌هایی بود که گروهی از نیروهای معینی در آن اقامت داشتند. پس از آنکه روزگار دولت معینیان سپری گردید، سبائیان حکومت آنجا را به دست گرفتند. معروف است که حکومت‌های معین و سبا همواره در پی بسط سلطه و نفوذ خود در سرزمین‌های شمال عربستان بودند. همچنین در جغرافیای بطلمیوس دو بار از این شهر نام برده شده‌است، یک بار به نام ایاترپه و بار دیگر به نام ایاتریپا. استفان بیزانسی از این شهر به نام ایاتریپاپولیس نام برده‌است. این شهر در نزد راویان اخبار گذشته به نام اثرب و یثرب معروف است. به نوشته آنان یثرب مرکز مدینه‌است، که از قناه تا جرف و از المال، که بدان برناوی می‌گویند، تا زبالة امتداد میابد. برخی از راویان اخبار گمان برده‌اند که این شهر به دلیل انتساب به یثرب بن قانیه بن مهلائیل بن ارم بن عبیل بن عوص بن ارم بن سام بن نوح، بدین نام خوانده شده‌است و او نخستین کسی بود که هنگام پراکنده شدن خاندان نوح در این سرزمین فرود آمد.
دیگران گمان کرده‌اند که نام یثرب مأخوذ از ثرب به معنای فساد یا از تثریب یعنی «مؤاخذه به علت گناه» است و نوشته‌اند که پیامبر به دلیل کراهت از تثیرب، از نامیدن این شهر به اسم یثرب نهی کرد و آن را طیبه و طابه نامید. بلاذری می‌نویسد که یثرب به نام رئیس گروهی از عمالقه نامیده شده‌است که پس از بیرون راندن بنی عبیل بن عوص بن ارم بن سام، از فرزندام نوح، از آنجا فرود آمدند.
نامیدن به نام پیشین
در قرآن آمده‌است که منافقین مدینه، شهر را به نام قدیمش (یعنی یثرب) می‌نامیدند، و نام جدید آن را پذیرا نبودند. آیات ۱۲ و ۱۳ سوره احزاب بیان می‌دارد که در جنگ احزاب، وقتی منافقان و افراد ضعیف‌الایمان، احزاب و گروه‌های مختلف کفار و جمعیت فراوان آنها را دیدند، گفتند: خدا و رسولش جز وعده‌های فریبنده دروغین به ما نداده‌اند؛ و برخی از آنها می‌گفتند: ای مردم یثرب این میدان جای ماندن شما نیست، پس به خانه‌های خود بازگردید (و گر نه همگی کشته می‌شوید)! این در حالی بود که -طبق آیه ۲۲ سوره احزاب- وقتی مؤمنان احزاب و سپاهیان دشمن را دیدند، گفتند: این همان است که خدا و رسولش به ما وعده دادند و خدا و رسولش راست گفتند؛ و (دیدن آنها) جز بر ایمان و تسلیم آنان نیفزود.
این شهر در شمال غربی شبه جزیره عربستان در دشتی هموار واقع است. طول جغرافیایی آن، ۳۹ درجه و ۵۹ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی‌اش، ۲۴ درجه و ۵۷ دقیقه شمالی است. این شهر از سطح دریا ۵۹۷ تا ۶۳۹ متر ارتفاع دارد.
شهر مدینه در میان دو رشته حَرّه (سنگ‌های سیاهی که به صورتی خشن سطح زمین را پوشانده و پستی و بلندی تپه‌ای دارند ولی به صورت کوه نیستند) قرار گرفته که یکی در شرق با نام «حرّه واقم» و دیگری در غرب با نام «حرّه وبره» است.آشکارترین کوه در مدینه منوره، کوه اُحد است.
آب و هوا
هوای مدینه گرم و بیابانی است ولی نسبت به شهر مکه معتدل و دمای آن پایین‌تر است. تابستان‌ها دمای این شهر تا بیش از ۴۵ درجه سانتیگراد بالا می‌رود. آب شرب و کشاورزی در این شهر غالبا از نزولات آسمانی و چاه تامین می‌شود.
در گذشته، آب‌های زیرزمینی مدینه در سطح کمی از زمین قرار داشته و با کندن چاه به سهولت به دست می‌آمده و از چاه برای مصارف زراعی و شرب استفاده می‌کرده‌اند.
وضعیت جمعیتی
در سال‌های اخیر، جمعیت مدینه به بیش از یک میلیون و سیصد هزار نفر رسیده است. ساکنان شهر، همگی مسلمانند ولی در بیرون شهر کارگران مهاجر غیر مسلمان نیز زندگی می‌کنند.
پیش از اسلام، دو گروه عرب و یهودی در یثرب زندگی می‌کردند. قبایل یهودی عبارت بودند از: بنی قَینُقاع، بنی نَضیر و بنی قُرَیظه که عمدتا در جنوب و جنوب شرقی، ساکن بودند. گروه عرب عبارت بودند از دو طایفه اوس و خزرج. جمعیت خزرجیان سه برابر اوس بود و در نواحی مرکزی مدینه می‌زیستند. جمعیت عربِ یثرب، بسیار بیش از یهودیان بوده است. میان اوس و خزرج، نزاع‌های زیادی جریان داشت و این نزاع‌ها به میان قبایل یهود نیز سرایت کرده بود.
بیشتر بخوانید : سید علی اندرزگو ، فعال ضد رژیم پهلوی
در اواسط قرن چهارم هجری بتدریج خاندانی از نسل امام حسین(ع) در مدینه به قدرت رسیدند و به عنوان «اشراف» قرن ها در این ناحیه حکومت کردند که در برخی ادوار امامی مذهب یا زیدی مذهب بودند. در قرن پنجم و ششم نیز شهر مدینه زیر نفوذ تشیع قرار داشت که از یک سو ناشی از سیطره دولت فاطمیان و از سوی دیگر مدیون فعالیت عالمان شیعه عراقی در حجاز بود. سادات حسینی مدینه تا اواخر قرن یازدهم مستقل بودند اما از سال ۱۰۹۹ به دستور دولت عثمانی، مدینه زیر نظر مکه در آمد. با این حال برخی از آنها از جمله طوایف «هواشم» همچنان بر تشیع امامی استوار بودند. امروزه، نخاوله بزرگترین گروه امامی در مدینه هستند.
هم اکنون ساکنان مدینه، مسلمان و غالبا بر مذهب اهل سنت‌اند.
هجرت پیامبر به مدینه
رسول خدا(ص) ۱۳ سال پس از بعثت، در آغاز ربیع الاول راهی یثرب شد. این هجرت پس از بستن دو پیمان عقبه (عقبه اول و دوم) با مردم یثرب انجام شد. حضرت پس از اقامت چند روزه در قبا، راهی آنجا شد. علت اصلی مهاجرت مسلمانان به یثرب، فشار و آزارهای مشرکان مکه و بیعت یثربیان با پیامبر(ص) برای دفاع از مسلمانان بود.
۱۰ سال پایانی عمر پیامبر عمدتاً در مدینه سپری شد و این شهر پایگاه گسترش اسلام بود.
مدینه، مولد و مدفن معصومین
این شهر محل تولد تعدادی از امامان شیعه است، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) در مدینه به دنیا آمده ند.
امام علی (ع) در مکه و امام زمان (ع) درسامرا به دنیا آمده اند.
همین طور مرقد تعداد چهار تن از امامان شیعه یعنی، امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)،امام باقر(ع)و امام صادق(ع)در این شهر قرار دارد.
بیشتر بخوانید : وزیر پیشنهادی تعاون، کار و رفاه اجتماعی به مجلس معرفی شد
مساجد مدینه
مسجد النبی(ص)
مسجد قبا
مسجد شجره
مسجد جمعه
مسجد العمره
مسجد عتبان بن مالک
مسجد علی(ع)
مسجد فَضِیخ
مسجد ذوقبلتین
مساجد سبعه(هفت گانه)
مسجد فتح
مسجد غمامه
مسجد الاجابه (مباهله)
مسجد معرس
مسجد ثنیة الوداع
مسجد سقیا
مسجد و مشربه أم ابراهیم.
اماکن
قبرستان بقیع
کوه اُحد
خانه حضرت فاطمه(س)
خانه کلثوم بن هدم و سعد بن خیثمه
چاه اریس
قبر محمد صاحب نفس زکیه
