به مناسبت پرتاب تلسکوپ جمیز وب در این روزها مناسب است، گزارشی در باره ساختن دوربین در فرنگ را که البته مربوط به سالها پس از ساخت آن است، اما برای ما باز هم قدیمی است (دوران فتحعلی شاه و دقیقا نوشته شده در سال ۱۲۳۱ق ) تقدیم کنیم.
از جمله آلات مخترعه، دوربین است که از چوب و شیشه اختراع نمودند. مخترع دوربین حکیم کوپرنکوس فرنگی است که او را در عصر خود فیثاغورث می گفتند. دوربینی که اول اختراع نمود هرچیز صغیر را مثل کوهی در نظر ظاهر ساخت.
از جمله آلات مخترعه نفیسه دوربین فلک فرساست که کواکب را به آن ببینند. جمعی نقل کردند که کوکب را چهار هزار مرتبه از آنچه در نظر آید بزرگتر می نمود.
این دوربین از مخترعات حکیم مستر نیوتن است که به رغم حکیم کوپرنکوس که در سنه ۱۰۲۸ [؟] هجری اختراع نمود. [ یعنی نیوتن دوربین جدیدتری ساخت که سخن درستی هم هست]
این حکیم آنچه فرنگان نقل کرده اند در سی سالگی به کمال رسید و چهل سال دیگر سیاحت کرد. غالبی از ولایات را سیر نمود و فرنگان را در حق او اعتقادی است که او را ارسطوی ثانی دانند.
و حکیم مزبور از آن دوربین، بسیاری از کواکب را که حکمای دیگر تشخیص نداده بودند، تشخیص داد و همه آن را رصد بسته و در تقاویم خود، بُعد هریک را ثبت نموده، و می نمایند.
و آنچه فرنگان نقل کرده بودند و در تقاویم آنها نیز ثبت می شود، کواکب مرصوده آن حکیم هفتاد و یک کوکب است که بیست ودوی آنها دنباله دارند و چهل و نه دیگر بدون دنباله اند؛ به تفصیل تمام در کتابهای آنها ثبت کرده اند و حقیر به اندیشه این که مبادا باعث انزجار گردد به تفصیل آنها نپرداخته به اشاره اجمالیه عرض نمود. و از همین دوربین، اول کوکبی که او را دید قمر بود که در آن کوهستان و مغاره ها مشاهده شد، به نحوی که ارتفاع آن کوه و عمق مغاره را پیمودند و ثبت دفاتر کردند.
بعد از آن زهره را دیدند که در هر دوره کسر شود و باز تمام شود مانند بدر و هلال. و همچنین پنج کوکب دیگر دور زحل دیدند و جسمی روشن از قبیله هاله که گرد زحل دیدند.
و از مشاهده این احوال و اوضاع، آن حکیم و سایر حکمای بعد از او اعتقاد کردند که هرگاه در قمر جبال که یکی از موالید است پدیدار گشت، البته نبات و حیوان نیز در او یافت می شود. پس او هم مثل کره ارض محل تکون انسان و حیوان و نبات و اشجار و سایر مخلوقات این عالم است.
و از بدر و هلالی که در زهره به نظر آمد معلوم شد که آن نیز مثل کره قمر است که در آن موالید ثلاث متکون گردند و سیار است. دیگر کواکب دنباله دار بر اینها قیاس کنند. غایتش این که به علت بُعد مسافت بدر و هلالشان مرئی نگردد.
نوشته ای از رسول جعفریان
