دکتر علینقی مشایخی

آمارها حکایت از آن دارد که در اقتصاد ایران، روند سرمایه‌گذاری که منجر به ایجاد دارایی‌های فیزیکی می‌شود مطلوب نبوده است. اما دارایی‌های فیزیکی چیست؟ دارایی‌های فیزیکی به کلیه ماشین‌آلات، ساختمان‌ها و زیرساخت‌هایی می‌گویند که توسط بشر ساخته می‌شود و یکی از عوامل تولید و بهره‌وری انسانی در اقتصاد به‌شمار می‌رود. دارایی‌های فیزیکی با سرمایه‌گذاری ایجاد می‌شوند و به تدریج مستهلک می‌شوند.

آنها به نگهداری و مراقبت نیاز دارند. اگر دارایی‌های فیزیکی خوب نگهداری نشوند، سریع‌تر مستهلک می‌شوند و عمر مفید آنها کوتاه می‌شود و در حین استفاده بیشتر خراب می‌شوند و در دوران خرابی از استفاده خارج می‌شوند. به بیانی دیگر، ارزشی که باید از ماهیت آن دارایی‌ها برای سازمان‌ها و افراد محقق شود، اتفاق نمی‌افتد. مدیریت دارایی‌های فیزیکی همه فعالیت‌هایی است که برای خلق بیشترین ارزش و تولید ثروت و خدمت از این ساخته‌های بشری انجام می‌شود.

همان‌طورکه در شکل زیر مشاهده می‌شود، میزان سرمایه‌گذاری به قیمت ثابت در دهه۱۳۹۰ روندی کاهشی داشته است. در برخی از بخش‌های اقتصادی مانند بخش‌های نفت و گاز، نیرو و مخابرات، سرمایه‌گذاری کمتر از استهلاک‌ شده و دارایی‌های فیزیکی در آن بخش‌ها رو به کاهش است. عدم سرمایه‌گذاری کافی و فرسودگی دارایی‌های فیزیکی موجب کاهش بهره‌وری و تولید اقتصادی می‌شود. اگرچه دارایی‌های فیزیکی مهم است و نگهداری آنها اهمیت دارد، ولی با توجه به کمبود سرمایه‌گذاری، نگهداشت و مراقبت از دارایی‌های فیزیکی اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند.

نظر به اهمیت دارایی‌های فیزیکی، یک رشته علمی به نام مدیریت دارایی‌های فیزیکی در دنیا ایجاد شده است. اهمیت این رشته علمی که عمدتا در دانشکده‌های مهندسی صنایع و مدیریت ارائه می‌شود آن است که برنامه‌ریزی و سامان‌دهی نگهداشت از دارایی‌های فیزیکی در طی چرخه عمر آنها از زمان طراحی تا بهره‌برداری را آموزش می‌دهند و درباره بهبود آن پژوهش می‌کنند. هدف این رشته تخصصی آن است که میزان خرابی و خروج دارایی‌های فیزیکی از سرویس‌دهی را کاهش ‌دهد، قابلیت اطمینان به کارکرد مناسب دارایی‌های فیزیکی را افزایش دهد و هزینه‌های نگهداری را کم کند و عمر مفید و قابل بهره‌برداری از دارایی‌ها را افزایش ‌دهد و به تبع آن تولید (یا ارائه خدمت) مستمر، ارزان و ایمن را محقق می‌سازد.

اگرچه از زمان احداث صنعت در ایران مساله نگهداری و تعمیرات تجهیزات صنعتی مطرح بوده، ولی مدیریت دارایی‌های فیزیکی به شیوه علمی و مدرن امروز نزدیک یک دهه است که در کشور مطرح شده است. برای جلب‌توجه سازمان‌ها به اهمیت این موضوع چندسالی است که جایزه ملی مدیریت دارایی‌های فیزیکی با مجوز سازمان ملی بهره‌وری طراحی شده است. برای ارزیابی و دریافت این جایزه سازمان‌ها از نظرکاربرد روش‌های علمی مدیریت دارایی‌های فیزیکی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. معمولا سازمان‌هایی در فرآیند ارزیابی شرکت می‌کنند که با مفاهیم مدرن مدیریت دارایی‌های فیزیکی آشنا شده‌اند و سعی می‌کنند که آن را به‌کار گیرند. سازمان‌های شرکت‌کننده در جایزه توسط نیروهای متخصص و بر اساس اصول و مفاهیم مدیریت مدرن دارایی‌های فیزیکی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و برحسب امتیازاتی که سازمان‌های شرکت‌کننده در این ارزیابی به‌دست می‌آورند، تقدیرنامه یا تندیس دریافت می‌کنند. هدف ارزیابی و اعطای جایزه، افزایش آگاهی سازمانی نسبت به مدیریت دارایی‌های فیزیکی و ارتقای این مدیریت در سازمان متبوعشان است؛ ولی متاسفانه هنوز فقط تعداد معدودی سازمان نسبت به شیوه‌های مدرن مدیریت دارایی‌های فیزیکی، حساسیت و آگاهی لازم را کسب و در فرآیند جایزه شرکت می‌کنند.

نظر به اهمیت گسترش و تعمیق آشنایی سازمان‌های کشور با مدیریت دارایی‌های فیزیکی و به‌کارگیری آن و نیز نقشی که این موضوع در افزایش بهره‌وری و تولید دارد، انجام چندین اقدام ضروری به نظر می‌رسد‌.

اول، لازم است آموزش و پژوهش در حوزه مدیریت دارایی‌های فیزیکی در دانشگاه‌های ما توسعه پیدا کند؛ به‌ویژه جا دارد که در سطح کارشناسی ارشد مهندسی صنایع و مدیریت، گرایشی به همین منظور طراحی و اجرا شود.

دوم، با توجه به اهمیت این موضوع در ارتقای بهره‌وری درکشور، سازمان ملی بهره‌وری ایران با هدف گسترش و تعمیق شناخت سازمان‌ها از مدیریت دارایی‌های فیزیکی مسوول برگزاری جایزه مدیریت دارایی‌های فیزیکی شود. سازمان بهره‌وری با کمک متخصصان و سازمان‌های بزرگی که نسبت دارایی فیزیکی بر نیروی کار در آنها بالا است، مانند صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، نیرو، راه‌آهن و مخابرات، آگاهی سازمان‌ها را نسبت به اهمیت و محتوای مدیریت دارایی‌های فیزیکی افزایش و با ارزیابی و اعطای جایزه، کاربرد این دانش تخصصی را در اقتصاد کشور توسعه دهد.

نوشته اهمیت مدیریت دارایی‌‏های فیزیکی اولین بار در قطعات خودرو. پدیدار شد.